Pozornie może się wydawać, że wskazanie przedmiotu referendum lokalnego jest czynnością prostą a nawet banalną. Niestety praktyka, szczególnie związana z sądową kontrolą procedur przeprowadzania referendów lokalnych pokazuje, że tak nie jest.
Bywa, że inicjatorzy referendów lokalnych określając przedmiot referendum wskazują takie problemy, które z uwagi na konstytucyjną i ustawową definicje referendum nie mieszczą się w zakresie spraw, które mogą zostać poddane pod głosowanie. Sprawa jest o tyle poważna, że tego typu błędy mogą zostać wychwycone dopiero po tym jak inicjatorzy zbiorą wyznaczona przepisami ilość podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum. Stwierdzenie nieprawidłowości na tym etapie może spowodować marnotrawstwo zaangażowania społeczeństwa. W ostatnich miesiącach na arenie kraju prowadzone są inicjatywy referendalne, których przedmiotem ma być likwidacja straży gminnych (miejskich). Czy konstytucyjny i ustawowy zakres przedmiotowy referendów lokalnych pozwala na organizację referendów gminnych w sprawie likwidacji tych formacji.
Głosowanie w sprawie straży miejskich - emocje gwarantowane
Nie ma wątpliwości, że kwestia likwidacji straży miejskich (gminnych) to jeden z najbardziej nośnych przedmiotów referendów lokalnych. Argumenty przeciwników istnienia tych formacji są podobne. Wskazuje się, że straże miejskie w swoich działaniach koncentrują się głównie na wystawianiu mandatów dla kierowców i handlarzy, przy czym i tak są formacjami drogimi i nieefektywnymi. Z drugiej strony, obrońcy istnienia straży, zazwyczaj związani z tymi formacjami lub aktualnymi władzami danych gmin i miast mówią, że straże są gwarantem bezpieczeństwa a akcje referendalne mają charakter polityczny.
Co o strażach mówi ustawa?
W polskim systemie prawa podstawą do funkcjonowania straży gminnych (miejskich) jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych. W pierwszym artykule tego aktu prawnego czytamy, że do ochrony porządku publicznego na terenie gminy może być utworzona samorządowa, umundurowana formacja - straż gminna. Straż ma spełniać służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swe zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli. Organem gminy (miasta), który decyduje o powstaniu straży gminnej (miejskiej) jest rada gminy (miasta). Rada gminy (miasta) każdorazowo tworzy straż po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego policji, o czym zawiadamia wojewodę. Analogicznie jest w przypadku likwidacji straży. Rada gminy (miasta) może rozwiązać straż po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego policji, o czym zawiadamia wojewodę.
Ustawowy zakres referendów gminnych
Najwyższym aktem prawnym, który definiuje przedmiot referendum lokalnego jest konstytucja, która jednak w sposób ogólny stwierdza, że członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty. Konstytucyjny zapis został doprecyzowany przez regulacje ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. W art. 2 tego aktu stwierdzono, że poza przypadkami odwołania organów i samoopodatkowania referendum gminne może zostać przeprowadzone:
co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki,
w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.
Jeśli nie sprawy likwidacji straży gminnych to co?
Nie ma wątpliwości, że mieszkańcy gmin (miast) mogą w referendum lokalnym decydować o istnieniu straży gminnych (miejskich). Po pierwsze funkcjonowanie straży gminnej (miejskiej) jest sprawą dotyczącą wspólnoty gminnej. Po drugie sprawa ta mieści się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy – w tym przypadku rady gminy (miasta). Zaznaczyć trzeba również, że referenda gminne w sprawach likwidacji straży są przeprowadzane na terenie kraju i w zasadzie, z perspektywy przedmiotu głosowania, nigdy nie budziły wątpliwości. W ostatnim czasie tego typu inicjatywy były przeprowadzane Ząbkach (23 lutego 2014 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Debrzynie (15 grudnia 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Czerski (1 grudnia 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Wodzisławiu Śląskim (2 czerwca 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji) cze w Pszczynie (3 lutego 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji).
Jak zwykle problemem jest frekwencja
Nastawienie społeczeństwa do straży gminnych (miejskich) zazwyczaj jest negatywne. Dowodem na tą tezę jest fakt, że we większości głosowań referendalnych mieszkańcy zdecydowanie opowiadają się za likwidacja tych formacji. Problemem jest jednak frekwencja. Zbyt niski udział społeczeństwa w głosowaniach powoduje, że referenda nie są ważne. Inicjatorzy referendów, wiedząc o tej zależności dokładają sił aby frekwencję zwiększyć. Jednym ze sposobów jest zorganizowanie głosowania przy okazji innych wyborów. Wysyp inicjatyw w sprawie likwidacji straży miejskich z jakim mamy do czynienia w ostatnich tygodniach związany jest z możliwością połączenia tych głosowań z listopadowymi wyborami samorządowymi. Przykładowo inicjatorzy głosowań w sprawie likwidacji straży w Przemyślu i Nowej Rudzie wprost wskazują na to, że głosowanie w terminie wyborów pozwoli uzyskać wyższą frekwencję.
Czasami zdarzają się błędy
To, że w sprawie likwidacji straży gminnych (miejskich) można przeprowadzać referenda gminne niestety nie powoduje z automatu, że inicjatywy takie zawsze będą ważne. Czasami błędy mogą pojawić się na innych etapach procedury. Jako przykład może tu posłużyć prawidłowe konstruowanie pytania referendalnego. Pytanie powinno być zawsze jasne i nie może wprowadzać nikogo w błąd. Dlatego też, co pokazuje przyjęta praktyka, pytanie w głosowaniu na temat likwidacji staży gminnej (miejskiej) powinno być najprostsze z możliwych: „Czy jest Pan/Pani za likwidacją Straży Miejskiej (lub gminnej) w ………… (tu nazwa gminy/ miasta)?”.
Przykładem, jak nie formułować pytań w referendach w sprawie likwidacji straży gminnych (miejskich) może być inicjatywa w Iławie. Uchwały Nr XXXIV/339/2012 Rady Miejskiej w Iławie z dnia 6 lutego 2013 r. w sprawie przeprowadzenia referendum gminnego dotyczącego likwidacji Straży Miejskiej w Iławie została unieważniona z uwagi na to, że pytanie referendalne brzmiało: „Czy jesteś za likwidacją Straży Miejskiej w styczniu 2013 roku jako jednostki budżetowej Gminy Miejskiej w Iławie?" a głosowanie miało zostać przeprowadzone dnia 24 marca 2013 r. Gdyby referendum doszło do skutku to Straż Miejska w Iławie mogłaby być zlikwidowana z datą wsteczną co jest sprzeczne z obowiązującym systemem prawnym. Jak widać w tym przypadku w pytaniu znalazły się zbędne dane, które ostatecznie spowodowały nieważność całej uchwały.
Źródło: referendumlokalne.pl
Głosowanie w sprawie straży miejskich - emocje gwarantowane
Nie ma wątpliwości, że kwestia likwidacji straży miejskich (gminnych) to jeden z najbardziej nośnych przedmiotów referendów lokalnych. Argumenty przeciwników istnienia tych formacji są podobne. Wskazuje się, że straże miejskie w swoich działaniach koncentrują się głównie na wystawianiu mandatów dla kierowców i handlarzy, przy czym i tak są formacjami drogimi i nieefektywnymi. Z drugiej strony, obrońcy istnienia straży, zazwyczaj związani z tymi formacjami lub aktualnymi władzami danych gmin i miast mówią, że straże są gwarantem bezpieczeństwa a akcje referendalne mają charakter polityczny.
Co o strażach mówi ustawa?
W polskim systemie prawa podstawą do funkcjonowania straży gminnych (miejskich) jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych. W pierwszym artykule tego aktu prawnego czytamy, że do ochrony porządku publicznego na terenie gminy może być utworzona samorządowa, umundurowana formacja - straż gminna. Straż ma spełniać służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swe zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli. Organem gminy (miasta), który decyduje o powstaniu straży gminnej (miejskiej) jest rada gminy (miasta). Rada gminy (miasta) każdorazowo tworzy straż po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego policji, o czym zawiadamia wojewodę. Analogicznie jest w przypadku likwidacji straży. Rada gminy (miasta) może rozwiązać straż po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego policji, o czym zawiadamia wojewodę.
Ustawowy zakres referendów gminnych
Najwyższym aktem prawnym, który definiuje przedmiot referendum lokalnego jest konstytucja, która jednak w sposób ogólny stwierdza, że członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty. Konstytucyjny zapis został doprecyzowany przez regulacje ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. W art. 2 tego aktu stwierdzono, że poza przypadkami odwołania organów i samoopodatkowania referendum gminne może zostać przeprowadzone:
co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki,
w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.
Jeśli nie sprawy likwidacji straży gminnych to co?
Nie ma wątpliwości, że mieszkańcy gmin (miast) mogą w referendum lokalnym decydować o istnieniu straży gminnych (miejskich). Po pierwsze funkcjonowanie straży gminnej (miejskiej) jest sprawą dotyczącą wspólnoty gminnej. Po drugie sprawa ta mieści się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy – w tym przypadku rady gminy (miasta). Zaznaczyć trzeba również, że referenda gminne w sprawach likwidacji straży są przeprowadzane na terenie kraju i w zasadzie, z perspektywy przedmiotu głosowania, nigdy nie budziły wątpliwości. W ostatnim czasie tego typu inicjatywy były przeprowadzane Ząbkach (23 lutego 2014 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Debrzynie (15 grudnia 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Czerski (1 grudnia 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji), w Wodzisławiu Śląskim (2 czerwca 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji) cze w Pszczynie (3 lutego 2013 r. – referendum nieważne z powody zbyt niskiej frekwencji).
Jak zwykle problemem jest frekwencja
Nastawienie społeczeństwa do straży gminnych (miejskich) zazwyczaj jest negatywne. Dowodem na tą tezę jest fakt, że we większości głosowań referendalnych mieszkańcy zdecydowanie opowiadają się za likwidacja tych formacji. Problemem jest jednak frekwencja. Zbyt niski udział społeczeństwa w głosowaniach powoduje, że referenda nie są ważne. Inicjatorzy referendów, wiedząc o tej zależności dokładają sił aby frekwencję zwiększyć. Jednym ze sposobów jest zorganizowanie głosowania przy okazji innych wyborów. Wysyp inicjatyw w sprawie likwidacji straży miejskich z jakim mamy do czynienia w ostatnich tygodniach związany jest z możliwością połączenia tych głosowań z listopadowymi wyborami samorządowymi. Przykładowo inicjatorzy głosowań w sprawie likwidacji straży w Przemyślu i Nowej Rudzie wprost wskazują na to, że głosowanie w terminie wyborów pozwoli uzyskać wyższą frekwencję.
Czasami zdarzają się błędy
To, że w sprawie likwidacji straży gminnych (miejskich) można przeprowadzać referenda gminne niestety nie powoduje z automatu, że inicjatywy takie zawsze będą ważne. Czasami błędy mogą pojawić się na innych etapach procedury. Jako przykład może tu posłużyć prawidłowe konstruowanie pytania referendalnego. Pytanie powinno być zawsze jasne i nie może wprowadzać nikogo w błąd. Dlatego też, co pokazuje przyjęta praktyka, pytanie w głosowaniu na temat likwidacji staży gminnej (miejskiej) powinno być najprostsze z możliwych: „Czy jest Pan/Pani za likwidacją Straży Miejskiej (lub gminnej) w ………… (tu nazwa gminy/ miasta)?”.
Przykładem, jak nie formułować pytań w referendach w sprawie likwidacji straży gminnych (miejskich) może być inicjatywa w Iławie. Uchwały Nr XXXIV/339/2012 Rady Miejskiej w Iławie z dnia 6 lutego 2013 r. w sprawie przeprowadzenia referendum gminnego dotyczącego likwidacji Straży Miejskiej w Iławie została unieważniona z uwagi na to, że pytanie referendalne brzmiało: „Czy jesteś za likwidacją Straży Miejskiej w styczniu 2013 roku jako jednostki budżetowej Gminy Miejskiej w Iławie?" a głosowanie miało zostać przeprowadzone dnia 24 marca 2013 r. Gdyby referendum doszło do skutku to Straż Miejska w Iławie mogłaby być zlikwidowana z datą wsteczną co jest sprzeczne z obowiązującym systemem prawnym. Jak widać w tym przypadku w pytaniu znalazły się zbędne dane, które ostatecznie spowodowały nieważność całej uchwały.
Źródło: referendumlokalne.pl
Tomasz Zakrzewski, redaktor naczelny portalu referendumlokalne.pl
