Dzisiaj w naszym cyklu odwiedzamy miejscowość Żuławki w gminie Stegna, która w latach 1975-98 należała do województwa elbląskiego. Jej historię przybliża Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Wieś menonitów
Miejscowość lokowana była na prawie chełmińskim przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode w 1352 r., a pierwszym osadnikiem był Hans von Symmonsdorf. Po 1466 r. wieś była położona na terenie Prus Królewskich, aby po pierwszym rozbiorze podlegać Królestwu Prus. W latach 1920-1939 administracyjnie podlegały Wolnemu Miastu Gdańsk.
W czasach Prus Królewskich, w 1565 r., wieś wraz pobliskimi miejscowościami Nową Kościelnicą i Niedźwiedzicą zostały nadane przez polskiego króla Zygmunta Augusta (1520-1572) Reinholdowi Krokowskiemu (Reihold von Krockow – 1536-1599). Był to mieszczanin wykształcony w Gdańsku, żołnierz między innymi w służbie króla polskiego. Zmienił wyznanie z luterańskiego na kalwinizm, a na teren nadany mu przez króla sprowadził menonitów.
Okres po pierwszym rozbiorze znacznie pogorszył los menonitów, obciążenia podatkowe i kary związanie niepodejmowaniem przez nich obowiązków służby wojskowej doprowadziły do dużej emigracji na tereny carskiej Rosji. Negocjacje z administracją rosyjską prowadził najpierw sołtys Claas Epp, a później jego syn również Claas – Junior.
Poważny wpływ na kształt wsi miała realizacja przekopu Wisły w 1896 r. Zniknęła wtedy północna część wsi, natomiast w okresie Wolnego Miasta Gdańsk powstały liczne zabudowy przy drodze do Drewnicy.
Tragiczny był dla wsi rok 1659 kiedy spaliły ją wojska szwedzkie. Natomiast okres walk w 1945 r. nie spowodował wielu zniszczeń.
Kościół i domy podcieniowe
Pierwszy kościół zaistniał wraz z lokacją wsi, obecny - pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny - powstał w 1841 r. po zniszczeniu poprzedniej budowli w 1788 r. Budynek obecnego kościoła jest wzniesiony w stylu neogotyckim. Wnętrze kościoła jest barokowe, najcenniejszy obraz z ołtarza głównego „Zwiastowanie” pochodzi z drugiej połowy XVII w., dwa dzwony z XVI i XIX w. oba z ludwisarni gdańskich. Przy gmachu świątyni znajduje się historyczny cmentarz najstarsza nań płyta pochodzi z 1798 r.
Do zabytkowych obiektów zalicza się także cmentarz ewangelicki oraz ustawioną nań murowana kapliczkę z końca XIX w. oraz jeden z najlepiej zachowanych domów podcieniowych na Żuławach, pochodzący z XVIII w., przebudowany w 1825 r. co sygnowane jest napisem na nadprożu „Peter Epp Bauherr AK BM Anno 1825”. Wyposażono go obecnie w elbląskie meble pochodzące z XVIII w.
Zabytkami są także
1. dom podcieniowy z 1797 r. przebudowany w 1851 r., co znamionują napisy na deskach poddasza: „Cornelius Froese Bauherr Anno 1797” i „Jacob Dick Renovatum 1851”Dom podcieniowy z 1721 r. z podcieniem wzniesionym w 1803 r. jego budowniczym był Peter Loewen. Na belce podcienia widnieje napis „Isaac Schultz Bauherr Anno 1803, Peter Loewen Baumeister”
2. dom podcieniowy z 1859 r. z podcieniem wspartym na sześciu kolumnach, zachowana ciekawa dekoracja snycerska szczytów.
3. Dom bogatego gospodarza wraz z parkiem i stawem z 1843 r. przy nim zabytkowe zabudowania gospodarcze.
W związku z zachowaniem kształtu wsi oraz dawnej zabudowy w 2015 r. wieś wpisano na listę „50 najciekawszych wsi w Polsce”,
Obecne miano wieś uzyskała po 1945 r. co było prawdopodobnie spolszczeniem jej kaszubskiego miana Żëławké. Administracyjna nazwa do 1945 r. to Fürstenwerder.