W ostatnim w tym roku odcinku „Historii okolic Elbląga” odwiedzamy miejscowość Jasna, położoną w gminie Dzierzgoń, na pograniczu Powiśla i Żuław Elbląskich. O jej ciekawej historii opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Wieś Jasna powstała prawdopodobnie w 1277 r. ale według dokumentów lokowana była na przełomie 1288/1289 przez komtura z Dzierzgonia Helwiga von Golbacha. Dokument lokacyjny wymienia też proboszcza, a więc powstał tu zapewne i pierwszy kościół. We wsi istniały też od jej początków dwie karczmy.W 1354 r. odnowiono za sprawą komtura dzierzgońskiego Konrada von Brunigngsheima akt elekcyjny wsi. Komtur ten sprawował jednocześnie funkcję Wielkiego Łowczego.
Prezent od króla
Po II pokoju toruńskim (1466) Jasna aż do 1772 r. znajdowała się w granicach Prus Królewskich. W tym okresie wieś dotąd czynszowa zmieniła swój charakter i stała się wsią dziedziczną, podarowaną przez króla Zygmunta I Starego (1467-1548) w latach 20 XVI w. rodowi von Zehmen. W późniejszym okresie ród ten spolszczył pisownię nazwiska na „von Czerna”.
Poprzez pokrewieństwo z rodem von Czerna w 1636 r. właścicielem majątku został ród von Güldenstern, a następnie wieś była we władaniu ówczesnego kasztelana chełmińskiego, wojewody pomorskiego i malborskiego Władysława Łosia (?-1694). W XVIII w. jako właścicielka występowała Konstantyna Potocka z domu Łoś, a następnie płk. Dominicus Łoś, posiadający część majątku (druga część była własnością Konstantego Ignacego Kruszyńskiego- szambelana królewskiego).
W latach 1820-1840 w całych Prusach przeprowadzono reformy gospodarcze. W ich wyniku z Jasnej wydzielono 10 dużych gospodarstw chłopskich. Po 1945 r. wieś pozostała wsią typowo chłopską.
Najwięcej mieszkańców – około 1200 – mieszkało w Jasnej w latach 70. XIX w. W 1919 r. ludność zmniejszyła się o ponad połowę. Zamieszkiwali ją zarówno ewangelicy, katolicy, dwóch wyznawców religii mojżeszowej. Odnotowano również wśród narodowości 21 Polaków.
Dwie parafie i kolej
We wsi do 1945 r. istniały dwie parafie: katolicka i ewangelicka. Najpierw powstał tu kościół katolicki - w pierwszej połowie XIV w.. W swym zarysie istnieje do dzisiaj, obecnie jako kościół filialny pw. Trójcy Przenajświętszej.
Świątynia została częściowo uszkodzona w czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1411 r., obrabowana w czasie wojny polsko-szwedzkiej w latach 1628-1629, a w czasie następnych zmagań ze Szwecją w 1658 r. zniszczona tak, że pozostały z niej tylko mury obwodowe. Zniszczenia w wyniku ostrzału artyleryjskiego Szwedów poniosła wówczas również wieś . Kościół odbudowano w kolejnych latach. W roku 1585 r. świątynia przeszła na własność ewangelików, ale powróciła do katolików w wyniku wygranego procesu w 1668 r.
Z kościołem w Jasnej są też związane dzieje elbląskiej katedry św. Mikołaja. W czasie II wojny światowej w kościele w Jasnej przechowywano figurę św. Mikołaja, patrona katedry i Elbląga oraz figury 12 apostołów. Do swego pierwotnej lokalizacji powróciły w 1948 r.
Drugi kościół w Jasnej - ewangelicki – powstał prawdopodobnie w XVI w. Był budowlą szachulcową i przechodził również burzliwe dzieje, był niszczony i odbudowywany. Został rozebrany po 1955 roku. Ławki oraz nastawa ołtarzowa z tej świątyni zostały zabrane do elbląskiej katedry.
Na początku XX w. przez Jasną przebiegała wąskotorowa linia kolejowa, która istniała do lat 50. Służyła do przewozu towarów, zaopatrując głównie okoliczne cukrownie, korzystali z niej również pasażerowie.
Zdjęcie kościoła w Jasnej pochodzi ze strony internetowe www.zabytek.pl
Prezent od króla
Po II pokoju toruńskim (1466) Jasna aż do 1772 r. znajdowała się w granicach Prus Królewskich. W tym okresie wieś dotąd czynszowa zmieniła swój charakter i stała się wsią dziedziczną, podarowaną przez króla Zygmunta I Starego (1467-1548) w latach 20 XVI w. rodowi von Zehmen. W późniejszym okresie ród ten spolszczył pisownię nazwiska na „von Czerna”.
Poprzez pokrewieństwo z rodem von Czerna w 1636 r. właścicielem majątku został ród von Güldenstern, a następnie wieś była we władaniu ówczesnego kasztelana chełmińskiego, wojewody pomorskiego i malborskiego Władysława Łosia (?-1694). W XVIII w. jako właścicielka występowała Konstantyna Potocka z domu Łoś, a następnie płk. Dominicus Łoś, posiadający część majątku (druga część była własnością Konstantego Ignacego Kruszyńskiego- szambelana królewskiego).
W latach 1820-1840 w całych Prusach przeprowadzono reformy gospodarcze. W ich wyniku z Jasnej wydzielono 10 dużych gospodarstw chłopskich. Po 1945 r. wieś pozostała wsią typowo chłopską.
Najwięcej mieszkańców – około 1200 – mieszkało w Jasnej w latach 70. XIX w. W 1919 r. ludność zmniejszyła się o ponad połowę. Zamieszkiwali ją zarówno ewangelicy, katolicy, dwóch wyznawców religii mojżeszowej. Odnotowano również wśród narodowości 21 Polaków.
Dwie parafie i kolej
We wsi do 1945 r. istniały dwie parafie: katolicka i ewangelicka. Najpierw powstał tu kościół katolicki - w pierwszej połowie XIV w.. W swym zarysie istnieje do dzisiaj, obecnie jako kościół filialny pw. Trójcy Przenajświętszej.
Świątynia została częściowo uszkodzona w czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1411 r., obrabowana w czasie wojny polsko-szwedzkiej w latach 1628-1629, a w czasie następnych zmagań ze Szwecją w 1658 r. zniszczona tak, że pozostały z niej tylko mury obwodowe. Zniszczenia w wyniku ostrzału artyleryjskiego Szwedów poniosła wówczas również wieś . Kościół odbudowano w kolejnych latach. W roku 1585 r. świątynia przeszła na własność ewangelików, ale powróciła do katolików w wyniku wygranego procesu w 1668 r.
Z kościołem w Jasnej są też związane dzieje elbląskiej katedry św. Mikołaja. W czasie II wojny światowej w kościele w Jasnej przechowywano figurę św. Mikołaja, patrona katedry i Elbląga oraz figury 12 apostołów. Do swego pierwotnej lokalizacji powróciły w 1948 r.
Drugi kościół w Jasnej - ewangelicki – powstał prawdopodobnie w XVI w. Był budowlą szachulcową i przechodził również burzliwe dzieje, był niszczony i odbudowywany. Został rozebrany po 1955 roku. Ławki oraz nastawa ołtarzowa z tej świątyni zostały zabrane do elbląskiej katedry.
Na początku XX w. przez Jasną przebiegała wąskotorowa linia kolejowa, która istniała do lat 50. Służyła do przewozu towarów, zaopatrując głównie okoliczne cukrownie, korzystali z niej również pasażerowie.
Zdjęcie kościoła w Jasnej pochodzi ze strony internetowe www.zabytek.pl
WyKa