W naszym cotygodniowym cyklu nadal wędrujemy po gminie Sztum, która jeszcze do końca lat 90. leżała w województwie elbląskim. Dzisiaj Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK, opowiada o ciekawostkach związanych z Węgrami, Gościszewem i Gronajnami.
Do około 1170 roku na tych terenach istniał gród – określany jako Bronki, który miał powstać między I a IV wiekiem. Jego pozostałości odkryto w 1961 r., odnaleziono też w tej okolicy wczesnośredniowieczne cmentarzysko z urnami.
W 1411 roku swoje dobra założyli tutaj Krzyżacy. Na przestrzeni lat wieś przekształciła się w dobra rycerskie o powierzchni niemal 500 ha. Należały miedzy innymi do rodu Balińskich – (XVI w.), a w XVIII w. właścicielami byli: Szydłowscy, Czapscy, Lipscy, Tworowscy oraz Niewieczyńscy. W XIX w. należały one do Kalksteinów, do rodu graf von Lehendorf. Istniejący tu dawny dwór jest obecnie budynkiem mieszkalnym dla kilku rodzin.
Do 1945 r. miejscowość nazywano Wengern.
Pomiędzy osadą Węgry a odkrytym grodziskiem znajduje się rezerwat utworzony w 1968 r. i liczący 23 ha. Porasta go drzewostan mieszany. Niektóre z dębów tam występujących określa się na 400-letnie. W bliskości dawnego koryta Nogatu napotkamy roślinność o charakterze stepowym.
Gronajny
Jest to wieś położona nad jeziorem Dąbrówka i Kanałem Juranda. Do 1945 r. nosiła miano Grünhagrn. W miejscowości znaleziono ślady po kulturach paleolitycznych, a także osady z początku średniowiecza. Przed II wojna światową działała tu gospoda należąca do Ernsta Oelricha.
Jezioro Dąbrówka ma powierzchnię 250 ha i jest głębokie na 6 metrów. Przez jezioro przebiega kanał Juranda, który miał wielkie znaczenie dla krzyżackiego Malborka. Zasilał on miasto jak i zamek w wodę pitną, napełniał fosy oraz napędzał 10 młynów usytuowanych na drodze kanału. Na kanale, który przebiegał do Nogatu, znajdowała się też śluza, zabezpieczająca miasto przed powodzią. W Malborku do początku XX w. wzdłuż kanału przebiegał drewniany rurociąg o średnicy wewnętrznej 10 cm, który zaopatrywał 11 studni miejskich.
W zasadzie poprawna urzędowa nazwa kanału to obowiązująca od 1949 r. Młynówka Malborska, niemieckie nazwy używane do 1945 r. to Mühl Graben, Vorflut Graben oraz Mühlengraben. Kanał ma niemal 30 km długości, należy do zabytków techniki, powstał bowiem w latach 1280-1320.
Pomimo upływu lat kanał jest w dobrym stanie, nadal nie przepuszcza wody i zabezpiecza okolice przed zalaniem. Jest to największa budowla hydrotechniczna zrealizowana przez Krzyżaków.
Niestety na niektórych odcinkach jest zbyt wąski, by można nim było przepłynąć kajakiem.
Gościszewo
Miejscowość została założona w 1248 r. przez Krzyżaków. W centrum wsi pobudowano w XV wieku drewniany kościółek (dawniej p.w. Św. Waleriana obecnie zaś pw. św. Józefa). W czasie wojen ze Szwedami (potopu) został spalony. Nowy, który przetrwał do dzisiejszych czasów pobudowali katolicy w latach 20. XX w. Obecną nazwę nadano miejscowości w listopadzie 1946 r. Do tego czasu nosiła miano Braunswalde. W zachodniej okolicy wsi znajduje się rezerwat przyrody Parów Węgry.