To już osiemdziesiąty odcinek naszego cyklu „Historia okolic Elbląga”. Tym razem zabieramy Was na wycieczkę do miejscowości Węgle-Żukowo, Zwierzno i Stalewo, które mają bogatą historię. Oprowadza jak co tydzień Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Zwierzno
Do 1945 r. Zwierzno nazywało się Thiergart. Dokładna data założenia wsi nie jest znana, ale z przekazów wynika, że kościół istniał tu już w 1337 r. 24 lipca 1350 r. dzierzgoński komtur Konrad Braunschweig wystawił przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim, nadając miejscowości 92 włóki ziemi.
Do czasu I rozbioru Polski miejscowość podlegała pod zarząd najpierw starostów, a następnie ekonomów malborskich. Po 1772 r. tak jak pozostałe tereny Prus Królewskich Zwierzno przypadło Prusom i do Polski powróciła dopiero w 1945 r.
Pierwszy kościół został rozebrany, a nowy powstał w 1696 r. przy znacznej pomocy króla Jana III Sobieskiego i wsparcia ekonomów malborskich. W 1855 roku w jego miejsce zbudowano nowy kościół, który istnieje do dzisiaj jako świątynia katolicka pw. św. Michała.
Z zabytkowego wyposażenia zachowały się: kropielnica z czasów gotyku, relikwiarz z pierwszej połowy XVIII w. wykonany przez gdańskiego złotnika Christiana Schuberta, cztery obrazy dzieła Piotra Kolberga z Nowego Miasta wykonane na zlecenie bp Krzysztofa Szembeka dla katedry we Fromborku, a także barokowa rzeźba przedstawiająca Michała Anioła walczącego ze smokiem. Przy kościele znajduje się cmentarz wraz kilkoma starymi nagrobkami.
Do innych, ale już świeckich zabytków, należy zaliczyć domy podcieniowe. Jeden pochodzący z 1773 r, drugi powstały w połowie XIX w. Jest jeszcze okazały dom podcieniowy, powstały w latach 30. XX w., obecnie to budynek szkoły.
Węgle-Żukowo
Dawniej to były dwie odrębne wsie, które założyli menonici. Węgle powstały w 1557 r., a Żukowo – w 1631 r. Budynki tu istniejące powstawały na tak zwanych terpach, czyli sztucznie usypanych pagórkach.
Miejscowość leży w bezpośredniej bliskości jeziora Druzno i jest jednym z nielicznych miejsc, przy których bez problemu mogą zacumować pływające jednostki. To tu dawniej przybijały małe statki, a podróżni mogli gościć w ówczesnym zajeździe Trzy róże” (Drei Rosen). Budynek, w którym mieścił się zajazd, przetrwał do dzisiejszych czasów (patrz zdjęcie). Zachował się też murowany budynek dawnego młyna oraz pozostałość miejscowości w dawnym brzmieniu Wengeln, poprzednio w tym miejscu istniał wiatrak typu holenderskiego.
Do 1945 r. miejscowość nosiła miano Reichhorst, a także Wengeln.
Stalewo
Do 1945 r. Stalewo nazywało się Stalle. Miejscowość założona w 1363 r. na prawie chełmińskim, przywileje odnowiono w 1470 r., po zniszczeniu miejscowości w 1414 r. w wyniku kolejnej wojny z Zakonem Krzyżackim.
W 1510 r. wieś kupili mieszkańcy Elbląga po czym włączono ją do majątku królewskiego. Tak jak i inne położone tu miejscowości wieś do 1772 r. należała do Prus Królewskich, po czym w ramach I rozbioru Polski przypadła Prusom. Do Polski wieś powróciła w 1945 r. Dodać należy, że od drugiej polowy XVII w. miejscowość zamieszkiwały też rodziny menonickie.
We wsi znajduje się jeden z domów podcieniowych, powstały w połowie XVIII w., który zbudował Georg Pöck. Należy on do jednego z najciekawszych na Żuławach.