Dzisiaj w naszym cyklu „Historia okolic Elbląga” zapraszamy do Przezmarka, jednak nie tego blisko Elbląga, ale tego drugiego – który kiedyś również znajdował się w województwie elbląskim, a dzisiaj jest w granicach powiatu sztumskiego. Jego ciekawą historię opowie Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Przezmark, o którym mowa, leży w w gminie Stary Dzierzgoń. Jego poprzednie nazwy to: Pruski Targ (Prutenicale Forum), Pruysche Markt, Prusche Market i Preussisch Mark. Po 1945 r. przejściowo Przesmark, Jabłonna Pomorska, Wańkowicze, Konardów. Jest położony nad dwoma jeziorami Wielka i Mała Motława.
Początki osady
Przed podbojem tych ziem przez Krzyżaków (w drugiej połowie XIII wieku) istniał tu mały gród Prusów z plemienia Pomezanów. W latach 70. XIII w. komtur z Dzierzgonia Luter z Brunszwiku (Luther vo Braunchweig -1275-1335, w latach 1331-1335 wielki mistrz) podjął decyzję o budowie w tym miejscu warowni. Najpierw powstała drewniano-ziemna konstrukcja, w 1316 r. rozpoczęto budowę zamku, trwała przez 15 lat.
Zamek powstał na półwyspie, co miało utrudnić jego zdobycie, ale czas pokazał, że niewiele to obronie pomogło. Przy zamku powstała osada, którą zamieszkiwali kupcy i rzemieślnicy. Mimo że określano ją jako miasteczko, nigdy nie uzyskała praw miejskich. Obecnie po zamku pozostała jedynie 35-metrowa wieża i kopiec powstały na gruzach zamku.
Najpierw wojny, potem rozbiórka
Tak zamek jak i miejscowość dotykały wojny. W 1410 r. zamek bez walki opanowały wojska polskie, ale na mocy I pokoju toruńskiego powrócił on pod zwierzchność krzyżacką. Zanim to się stało, wydarzyła się tu straszna historia. Władysław Jagiełło przekazał zamek rycerzowi Mroczce z Łopuchowa herbu Laski. W zamku miał znajdować się znaczny skarb krzyżacki. Wysłany przez króla pisarz Jan Socha, który miał dokonać spisu tego skarbu, został wraz ze swym orszakiem zamordowany. O zbrodnię podejrzewano Mroczka, ale winy mu nie udowodniono.
W 1414 roku wojska polsko-litewskie podczas wojny głodowej zniszczyły zamek, ale szybko został on odbudowany. W latach czterdziestych XV w. znajdował się tu konwent zakonny przeniesiony z Dzierzgonia z komturem Walterem Kirskopem oraz sąd ziemski.
Kolejne zniszczenie zamku to wojna trzynastoletnia (1454-1466), kiedy to budowla spłonęła.
W XVI w. wieku zamek przekazano biskupom pomezańskim, a później stał się własnością margrabiego Jana Jerzego, który zlecił prace modernizacyjne prowadzone przez Blasiusa Bewarta (1530-1589), niemieckiego budowniczego. W 1635 r. zawaliła się część murów zamkowych, a w 1717 r. przystąpiono do rozbiórki budowli i pozyskiwania stąd budulca na folwark i kościół, wówczas ewangelicki. Obecnie pozostałości po zamku są własnością prywatną.
Z zabytków w miejscowości oprócz wspomnianej wieży zamkowej do dzisiejszych czasów zachował się dawny kościół pw. Matki Boskiej Królowej Świata z 1821 r.
Początki osady
Przed podbojem tych ziem przez Krzyżaków (w drugiej połowie XIII wieku) istniał tu mały gród Prusów z plemienia Pomezanów. W latach 70. XIII w. komtur z Dzierzgonia Luter z Brunszwiku (Luther vo Braunchweig -1275-1335, w latach 1331-1335 wielki mistrz) podjął decyzję o budowie w tym miejscu warowni. Najpierw powstała drewniano-ziemna konstrukcja, w 1316 r. rozpoczęto budowę zamku, trwała przez 15 lat.
Zamek powstał na półwyspie, co miało utrudnić jego zdobycie, ale czas pokazał, że niewiele to obronie pomogło. Przy zamku powstała osada, którą zamieszkiwali kupcy i rzemieślnicy. Mimo że określano ją jako miasteczko, nigdy nie uzyskała praw miejskich. Obecnie po zamku pozostała jedynie 35-metrowa wieża i kopiec powstały na gruzach zamku.
Najpierw wojny, potem rozbiórka
Tak zamek jak i miejscowość dotykały wojny. W 1410 r. zamek bez walki opanowały wojska polskie, ale na mocy I pokoju toruńskiego powrócił on pod zwierzchność krzyżacką. Zanim to się stało, wydarzyła się tu straszna historia. Władysław Jagiełło przekazał zamek rycerzowi Mroczce z Łopuchowa herbu Laski. W zamku miał znajdować się znaczny skarb krzyżacki. Wysłany przez króla pisarz Jan Socha, który miał dokonać spisu tego skarbu, został wraz ze swym orszakiem zamordowany. O zbrodnię podejrzewano Mroczka, ale winy mu nie udowodniono.
W 1414 roku wojska polsko-litewskie podczas wojny głodowej zniszczyły zamek, ale szybko został on odbudowany. W latach czterdziestych XV w. znajdował się tu konwent zakonny przeniesiony z Dzierzgonia z komturem Walterem Kirskopem oraz sąd ziemski.
Kolejne zniszczenie zamku to wojna trzynastoletnia (1454-1466), kiedy to budowla spłonęła.
W XVI w. wieku zamek przekazano biskupom pomezańskim, a później stał się własnością margrabiego Jana Jerzego, który zlecił prace modernizacyjne prowadzone przez Blasiusa Bewarta (1530-1589), niemieckiego budowniczego. W 1635 r. zawaliła się część murów zamkowych, a w 1717 r. przystąpiono do rozbiórki budowli i pozyskiwania stąd budulca na folwark i kościół, wówczas ewangelicki. Obecnie pozostałości po zamku są własnością prywatną.
Z zabytków w miejscowości oprócz wspomnianej wieży zamkowej do dzisiejszych czasów zachował się dawny kościół pw. Matki Boskiej Królowej Świata z 1821 r.
WyKa