Co wydarzyło się w Elblągu na przestrzeni wieków pomiędzy 15 a 21 października? Gdzie znajdował się kościół św. Jakuba? Kto jest pochowany w krużganku kościoła w Próchniku? Dlaczego Hitler miał niemiłe wspomnienia z Elbląga i jaki wielki uczony urodził się w Elblągu? Tego i innych ciekawostek możecie się dowiedzieć z kolejnego odcinka kalendarium elbląskiego.
Na nowej parafii
Pod koniec XIX wieku połowę mieszkańców podmiejskiej kolonii Pangritza (dzisiejsza Zawada) stanowili katolicy. W zakupionej karczmie, zwanej Neue Welt, urządzono niewielką kaplicę. W całej diecezji zorganizowano zbiórkę pieniędzy na kościół. Został on zbudowany w latach 1901-1902, a w 1905 roku konsekrowany. 15 października 1909 r. nominację na pierwszego administratora nowo powołanej parafii św. Wojciecha na Zawadzie otrzymał ks. Hugo Ganswind.
16 października 1415 r.
Kościół za murami
W rejonie dzisiejszego placu Słowiańskiego w średniowieczu znajdował się kościół św. Jakuba. Wybudowany jeszcze w XIII wieku jako kościół filialny dla św. Mikołaja, pełnił także funkcję kaplicy cmentarnej. Na początku XV wieku aż trzykrotnie dochodziło do jego profanacji przez polskie wojska. 16 października 1415 roku, po kolejnej profanacji, trzeba było ponownie poświęcić zarówno kościół, jak i cmentarz. Gdy w 1601 roku przystąpiono do budowy nowej Bramy Kowalskiej i rozległego bastionu, postanowiono kościół rozebrać, a groby przenieść na cmentarz Bożego Ciała.
17 października 1804 r.
Trzej bracia Struensee
Tego dna w Berlinie zmarł Carl August Struensee von Carlsbach, dyrektor banku w Elblągu i minister rządu Prus (ur. 18.08.1735 w Halle). Trzej bracia Struensee odegrali niepośrednią rolę w historii Elbląga, Prus i Danii.
Gdy w 1777 roku Carl August Struensee przybył do Elbląga, by kierować bankiem, który finansować miał wielkie inwestycje związane z nagłym rozwojem konkurującego z Gdańskiem elbląskiego portu, miał za sobą dwa lata spędzone w duńskim więzieniu. Został aresztowany wraz z bratem, lekarzem z Altony, Johannem Friedrichem Struensee.
Johann kilka lat wcześniej został nadwornym lekarzem duńskiego króla. Szybko zyskał jego względy i przejął faktyczne rządy nad państwem. Zastąpił też króla w alkowie. Złapany in flagranti z królową, został skazany na śmierć, a następnie poćwiartowany (28.04.1772). Carlowi „upiekło się” i po dwóch latach spędzonych w kopenhaskich lochach trafił do Elbląga. Gdy obejmował później urząd ministra, stanowisko dyrektora elbląskiego banku przekazał kolejnemu bratu - Gotthilfowi Christophowi Struensee (1752 -1808). Gotthilf z dyrektorskiej pensji zakupił majątek w Kadynach, a na Nowym Rynku okazałą parcelę (dziś mieści się tu poczta). Został pochowany w kruchcie kościoła w Próchniku.
18 października 1932 r.
Niemiłe wspomnienia Hitlera z Elbląga
Adolf Hitler był w Elblągu na wiecach przedwyborczych dwukrotnie. 18 października 1932 roku Ju 52, którym przyleciał, wylądował na skraju lotniska i utonął w nasiąkniętym ulewami gruncie. Hitler ze swoim sztabem, do położonej po przeciwnej stronie lotniska hali zakładów Komnick F. & Sons (dziś na tym terenie się tutaj Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna) musiał przedzierać się przez błoto.
Trwała kampania rozpisanych w nagłym trybie wyborów do Reichstagu i w hali urządzono wyborczy wiec. Samolotu nie udało się wydostać z błota ani strażakom, ani specjalistom z firmy Komnicka. Dopiero niejaki Gosch opracował plan i przy pomocy lin 100 mężczyzn wyciągnęło samolot na twardy grunt.
Rok później Hitler ponownie odwiedził Elbing. Jak głosi miejska legenda, bezrobotni przywitali go wówczas pomidorami.
19 października 1466r.
Pokój toruński
Zawarto II pokój toruński, kończący wojnę trzynastoletnią, pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. Traktat pokojowy sankcjonował postanowienia przywileju inkorporacyjnego z 1454 r. i akceptował włączenie całych Prus do państwa polskiego. Polska otrzymała w bezpośrednie posiadanie Pomorze Gdańskie z ujściem Wisły, ziemię chełmińską, Powiśle z Żuławami i miastami Malborkiem i Elblągiem. Ziemie te po roku 1466 nazywane były Prusami Królewskimi.
20 października 1719 r.
Ojciec statystyki
Tego dnia w w Elblągu urodził się Gotfryd Achenwall, światowej sławy filozof i ekonomista, potomek kupców angielskich, twórca pojęcia „statystyka”.
W roku 1614 wraz z kupcami Kompanii Wschodniej do Elbląga przybył Anglik, Tomasz Achenwall. Gdy 14 lat później angielski kantor likwidowano, Achenwall postanowił pozostać w mieście. Wśród jego potomków znajdujemy wielu duchownych, ale też znanego do dziś naukowca.
Gotfryd Achenwall (1719-1772), był profesorem uniwersytetu w Getyndze. Nazywany jest „ojcem statystyki”. Podczas podróży po Anglii, Francji i innych europejskich krajach zebrał dane, które opublikował w 1762 i 1768 r. W książkach tych po raz pierwszy użył pojęcia „statystyka”.
21 października 1821 r.
Haendel na nowych organach
Pierwsze organy do kościoła św. Mikołaja zbudowano w roku 1397. W 1404 kościół miał już dwa instrumenty: organy duże i małe, które uległy zniszczeniu podczas wielkiego pożaru w roku 1777. Podnoszony ze zgliszczy kościół wyposażono w prowizoryczny instrument.
W 1803 r. parafia wyprzedała część dawnego wyposażenia kościoła, by zdobyć środki na budowę nowych organów, jednak dopiero następny proboszcz, Andreas Rehaag, 15 lat później zamówił je w Gdańsku. Prace nad budową 35-głosowego instrumentu trwały trzy lata, do 1821 r. Finansowano je ze zbiórek parafian i całej (głównie ewangelickiej) społeczności Elbląga. Kupiec Gottfried Schiplick ofiarował ogromną sumę 2000 talarów (dwa razy więcej, niż zebrano w mieście), dzięki czemu zapłacono za instrument i proboszcz Rehaag mógł 21 października 1821 r. uroczyście poświęcić nowe organy. Instrument wypróbował najlepszy ówczesny organista, kantor kościoła Najświętszej Marii Panny, Brandt. Na uroczystą inaugurację wybrano wielkie dzieło mistrza Haendla – oratorium Mesjasz. W roku 1908 elbląski zakład organmistrzowski Terletzki i Wittek zbudował nowy instrument. Ten uległ całkowitemu zniszczeniu 2 lutego 1945 roku. Obecne organy pochodzą z dawnego kościoła w Nowem nad Wisłą.
22 października 1930 r.
Artysta bez granic
Tego dnia w Ulnowie (Faulen) koło Prabut urodził się Gerard Jürgen Blum-Kwiatkowski, artysta plastyk, teoretyk sztuki, twórca Galerii-El w Elblągu.
Urodził się jako Jürgen Blum. Po wojnie nie wyjechał z rodzicami za Odrę, lecz wraz z braćmi postanowił pozostać w Elblągu. Nazywał się teraz Gerard Kwiatkowski. Tu otrzymał pracę w tworzonym od podstaw Zamechu, w którym jako plastyk zajmował się malowaniem transparentów, plansz BHP i projektowaniem wystroju fabrycznych wnętrz. Ciągnęło go jednak do nowoczesnej sztuki. Już w latach 50. malował kompozycje fakturowe, a dekadę później zaczął tworzyć metalowe formy przestrzenne. Był radnym Elbląga, zainteresował się zagospodarowaniem ruin kościoła Najświętszej Marii Panny na warsztat malarski i galerię sztuki. Miejska Rada Narodowa przydzieliła mu te ruiny, bo zgodnie z ówczesnymi planami kościół za kilka lat miał być zburzony. Gdy wybitny awangardysta Marian Bogusz poszukiwał miejsca na prezentację nowoczesnej sztuki, narodził się pomysł organizowania w Elblągu Biennale Form Przestrzennych (pierwsze w 1965 roku).
Gerard Kwiatkowski wyjechał do Niemiec w roku 1974, gdzie kontynuował swoją działalność artystyczną i organizacyjną. Zmarł 11 sierpnia 2015 w Hünfeld.
Kartki z elbląskiego kalendarium publikowane są na antenie telewizji Truso TV (kanał 140 Vectry) oraz na facebookowym fanpage Truso TV.