Wspólnie z Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu prowadzimy cykl pn. "Historia jednego przedmiotu", w którym prezentujemy ciekawe eksponaty i ich historię. Przedmioty codziennego użytku odnalezione przez badaczy na ziemi (a czasem i w ziemi) elbląskiej przybliżą nam jej dawnych mieszkańców. Dziś będzie o Elblągu na starych fotografiach (a raczej o początkach muzeum).
Powołanie w Elblągu po zakończeniu II wojny światowej nowej, polskiej administracji stworzyło podstawy, niezwykle kruche, do normalizacji życia w zniszczonym mieście. Jednym z pierwszych kroków nowych organów władzy stało się powołanie do życia Wydziału Kultury i Sztuki, który miał za zadanie zorganizowanie życia kulturalnego w mieście, a jednym z ważnych referatów wchodzących w skład WKiS został Referat Muzealny.
W projekcie struktury wydziału zapisano zadania i charakter przyszłego Muzeum: „Muzeum takie winno ilustrować historje tych ziem, centrum których zajmuje – Elbląg”, a pierwsze działania referatu skupić się winny na:
a. odszukiwaniu i zabezpieczaniu gmachów, grobów, przedmiotów wartości zabytkowej i artystycznej.
b. przewiezieniu do Elbląga odnalezionych zbiorów b. muzeum niemieckiego,
c. stworzeniu Muzeum.
Już w dniu 2 listopada 1945 roku wysłano z Elbląga pismo do Dyrektora Państwowego Muzeum Archeologicznego przy Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie, w którym przekazano informacje o przewiezieniu reszty zbiorów wykopaliskowych z Rakowa do sali w gmachu byłego gimnazjum przy ul. Łączności 1. W liście pojawiła się także informacja, że w Rakowie znaleziono dużą ilość pudełek z metryczkami oraz że udało się ustalić, że reszta zbiorów znajduje się w miejscowościach Birkau (Brzezina) i Alt Schönwalde (Krasny Las).
Jednym z najważniejszych problemów, z jakimi borykano się przy tworzeniu muzeum był lokal. Ta sprawa pojawiła się niejako jednocześnie z odkrywanymi zabytkami dawnego Muzeum Miejskiego. Pierwsza wzmianka na ten temat pochodzi z pisma z dnia 13 października 1945 roku, w którym Wydział Oświaty, Kultury i Sztuki zwrócił się z prośbą o przydzielenie domu przy ul. Moltkego 4 (obecnie Łączności) na gmach Muzeum. W dniu 7 grudnia 1945 roku WOKiS przesłał pismo do prezydenta informujące o rezerwacji dla muzeum budynku przy ul. Łączności nr 3. W piśmie z dnia 13 maja 1946 roku WOKiS zwraca się o przydzielenie robotników lub robotnic z wózkiem w celu przewiezienia zbiorów archeologicznych z „budynków Sądów przy ul. Łączności i starego gimnazjum przy ul. Nabrzeżnej (czyli naszej obecnej siedziby)”. Zbiory miały zostać przewiezione na ul. Szopena 26, gdzie Wydział planował przygotować wystawę ocalałych zbiorów. Wystawę zbiorów z dawnego muzeum i z darów od obywateli zorganizowano w dniach 9 – 14 grudnia 1947 roku. Do wystawy przygotowano afisze i katalog.
Można więc wywnioskować, że muzeum w budynku przy ul. Łączności nr 3 nie znalazło swojego miejsca. Zamiennie, a odnalezione zabytki przechowywano w budynku dawnego Gimnazjum oraz budynku przy ul. Łączności, w którym mieściły się sądy.
Problemy lokalowe były trudne do przezwyciężenia. Budynki były przydzielane, a kilka dni później okazywało się, że są niezbędne komuś innemu. Wobec takiej sytuacji w dniu 9 lipca 1946 roku, na posiedzeniu założycielskim Rady Kultury (bo taka została powołana) zapadła decyzja o wykonaniu kosztorysu niezbędnych robót w budynkach przy ul. Wigilijnej 11-12 z przeznaczeniem na przyszłe muzeum. W Archiwum Państwowym znajduje się jeszcze projekt przebudowy oraz kosztorys na roboty remontowo-budowlane w zabytkowych kamieniczkach, brak jest natomiast informacji na temat tego, kiedy rozpoczęto roboty budowlane, kto je prowadził. Za to sprawozdanie z kontroli Muzeum Miejskiego w Elblągu z dnia 3 lutego 1950 roku, którą przeprowadzili członkowie Komisji Kontroli Społecznej przy Miejskiej Radzie Narodowej w Elblągu ob. Krupa Zbigniew i ob. Dąbrowski, podsumowuje dość dwuznacznie to, co wykonano:
- remont budynku przy ul. Wigilijnej 11-12 – wydano 2.400.000,
- zakończenie remontu – 1 maja 1950 roku;
- zbiory z darów obywateli, a także przewiezione z byłego muzeum przy ul. Mostowej i z Tolkmicka;
- odpowiedzialny za zbiory i remont oraz konserwację inż. Sierzputowski, nie wiadomo gdzie jest?
- piwnica z zabytkami ciemna, wszystko zwalono na kupę.
Jedynym śladem wszczęcia procedur mających na celu powołania nowego muzeum są archiwalia zgromadzone w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Informacje pochodzą z prac Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, a ściślej z „Projektu planu gospodarczego na rok 1955”. W komentarzu do owego planu ujęto, co następuje:
Pkt. II 1. Muzea
b. Muzeum w Elblągu – które będzie muzeum podległym Muzeum Pomorskiemu w Gdańsku.
W komentarzu dopisano „Muzeum w Elblągu – zostało skreślone przez PKPG z projektu planu na rok 1954 w momencie, gdy było już w toku organizacji przez czynniki miejscowe; zostało przez nie otwarte demonstracyjnie pomimo skreślenia z planu. Raz powstałe muzeum resort nasz powinien przejąć, a to tym bardziej, że Pomorze Gdańskie obchodzi w latach 1954-1955 uroczystość 500-lecia przyłączenia do Polski, a głównymi centrami obchodów są Gdańsk i Elbląg”.
Ostatecznie, przekazanie muzeum Ministerstwu Kultury i Sztuki nastąpiło 12 lutego 1955 r. na mocy zarządzenia nr 25 Ministra Kultury i Sztuki, w którym zapisano; ,,W związku z potrzebą powiększania liczby muzeów na Pomorzu Gdańskim oraz umożliwienia dalszego prowadzenia placówki muzealnej w Elblągu, powstałej z inicjatywy miejscowego społeczeństwa, zarządza się co następuje: przejęta placówka nosić będzie nazwę MUZEUM w ELBLĄGU. Nadzór nad Muzeum w Elblągu sprawuje Centralny Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków za pośrednictwem Okręgowego Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Muzeum prowadzone będzie z kredytów budżetowych Ministerstwa Kultury i Sztuki. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania, z mocą od 1 stycznia 1955 r.".