Datowanie radiowęglowe, nowoczesne metody rekonstrukcji twarzy, zastosowanie metody mitochondrialnego DNA w procesie identyfikacji szczątków ludzkich, wizerunki i krewni Kopernika to tylko niektóre zagadnienia interesujące naukowców, którzy 22 i 23 lutego spotkają się w Krakowie.
Według Michała Kokowskiego z Instytutu Historii Nauki PAN i Centrum Badań Kopernika, zasadniczą słabością znanych opracowań na temat identyfikacji szczątków z grobu 13/05 jako szczątków Kopernika jest pomijanie w tej procedurze specjalistycznej wiedzy z zakresu historii portretów Kopernika (z XVI-XX wieku). Znajomość tej dziedziny sprawia, że porównanie antropologiczne (K. Piaseckiego) czaszki 13/05 z portretami Kopernika i porównanie rekonstrukcji przyżyciowej (D. Zajdla) czaszki 13/05 z portretami Kopernika staje się problematyczne.
Z drugiej jednak strony, wskazana trudność wyznacza pewien odrębny, ale skądinąd interesujący program badawczy polegający na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, który ze znanych portretów (w warstwie widocznej czy ukrytej) jest najbardziej zgodny bądź podobny do wspomnianej rekonstrukcji. Z tej perspektywy bardzo ciekawie zapowiada się wykład Józefa Flika z Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu, który zaprezentuje XVI-wieczne wizerunki Mikołaja Kopernika, zestawiając je wynikami badań czaszki z grobu kanonika we Fromborku oraz z symulacją komputerową prawdopodobnego wyglądu twarzy astronoma, która przedstawia uczonego nieco inaczej aniżeli nasze dotychczasowe wyobrażenia oparte na istniejących portretach.
Zdaniem Józefa Flika na największą uwagę zasługują dwa portrety malowane w technice temperowo-olejnej na deskach dębowych oraz jeden na sosnowej. Do najstarszych, najlepszych artystycznie oraz najwierniej oddających podobiznę astronoma należą: Portret Mikołaja Kopernika z około 1580 roku z dawnego gimnazjum akademickiego w Toruniu, obecnie eksponowanego w Ratuszu Staromiejskim, siedzibie Muzeum Okręgowego w Toruniu; Epitafijny portret Mikołaja Kopernika z 1580 roku z katedry w Toruniu oraz Portret Mikołaja Kopernika z zegara astronomicznego w Strasburgu z 1574 roku. Przy czym największe podobieństwo i zgodność z badaniami rentgenowskimi, które przedstawiają inną twarz astronoma, a także odmienny kształt włosów, oddaje portret strasburski.
Do wizerunków tych w swoim wystąpieniu nawiąże również Bronisław Młodziejowski z Katedry Kryminalistyki i Medycyny Sądowej UWM w Olsztynie, który przedstawi metody rekonstrukcji wyglądu twarzy na podstawie zachowanych szczątków. Stoi on na stanowisku, iż misternie odtworzona zmarszczka, każdy detal i szczegół budowy, kształt włosów, typ fryzury, ukształtowanie okolic wokół szpary ocznej, szpary ustnej, nosa czy większości mięśni mimicznych jest wynikiem subiektywizmu badającego. Natomiast nieco inny charakter mają – jego zdaniem – rekonstrukcje dokonywane dla celów historycznych czy filogenetycznych, gdzie można dopuścić pewien udział emocji badacza, ale i tutaj trzeba posługiwać się nowoczesnymi metodami porównawczymi, w tym symulacją komputerową.
Pojedyncze rekonstrukcje wyglądu twarzy osób wybitnych, jak pokazują inne prace – narażone są z wymienionych powodów na krytykę i podważanie dużego trudu badających. Zazwyczaj bywa tak, iż opracowanie merytoryczne cech budowy anatomicznej i morfologicznej czaszki dokonywane jest przez antropologa, a sam proces rekonstrukcji jest już udziałem artysty plastyka. Może to powodować powstawanie pewnych niezamierzonych rozbieżności, rzutujących na efekt końcowy. Należy zatem przyjąć do wiadomości, że różne zespoły badawcze mogą uzyskać inne efekty końcowe – polemizując z dotychczasowymi pracami.
Jak zauważa doc. M. Kokowski, podobne problemy interpretacyjne i rozbieżność zdań pojawia się również w odniesieniu do wiarygodności analiz DNA szczątków z grobu 13/05 jako ostatecznych kryteriów identyfikacji szczątków Mikołaja Kopernika, bo choć według potocznych wyobrażeń zgodność testów DNA (mtDNA i Y-DNA) porównywanych próbek danych osobników stanowi ostateczny dowód identyczności profilu DNA materiału biologicznego i pokrewieństwa między tymi osobnikami, to nie jest to jednak do końca prawdą – z bardzo prostego powodu istnienia możliwej przypadkowej zgodności cząstkowych profili DNA analizowanych próbek (efekt dobrze znany na gruncie tzw. genealogii genetycznej). Ponadto, zdaniem M. Kokowskiego, z punktu widzenia rachunku prawdopodobieństwa nie istnieje rzetelny sposób wyznaczenia prawdopodobieństwa owej przypadkowej zgodności. Wynika to faktu niereprezentatywności aktualnie istniejących baz referencyjnych, co spowodowane jest bardzo małą liczebnością tych baz (liczą one zaledwie kilka tysięcy próbek z całego świata, a mieszka na naszej planecie około 6,8 mld ludności). Zasygnalizowane obydwie ogólne kwestie znajdują swe odbicie w szczególnym przypadku analiz DNA szczątków z grobu 13/05. Podczas wykładu wskazane też zostaną pewne istotne błędy w interpretacji uzyskanych wyników spowodowanych brakiem specjalistycznej wiedzy Kopernikowskiej i niedociągnięcia natury metodycznej dotyczące samych standardów prowadzenia analiz DNA.
Dialog między naukowcami zapowiada się tym ciekawiej, że Krzysztof Mikulski, Joanna Jędrzejewska i Anna Stachowska z UMK przedstawią przodków i najbliższych krewnych astronoma oraz ich żeńskie potomstwo. Badaczom udało się dotrzeć do pokolenia prapradziadków Kopernika ze strony matki (Łukasz Russe i Herman Kordelitz, obaj żyjący w drugiej połowie XIV w.). Badania te w zasadniczy sposób rewidują genealogię rodziny Watzenrode, wskazują na jej powiązania z rodziną Russe w innym pokoleniu niż dotąd. Udało się też postawić stosunkowo prawdopodobną hipotezę o pochodzeniu babki astronoma z rodziny Kordelitz oraz trzech linii potomkiń wywodzących się od siostry ciotecznej (Kordula von Allen) i dwóch siostrzenic ciotecznych (Anna Krueger i Krystyna Beutel) Mikołaja Kopernika wydanych za mąż za przedstawicieli patrycjatu gdańskiego na pocz. XVI w.
Wszystkich zainteresowanych udziałem w konferencji odsyłam do artykułu "Kopernik bez tajemnic", gdzie znajduje się szczegółowy program imprezy.
Z drugiej jednak strony, wskazana trudność wyznacza pewien odrębny, ale skądinąd interesujący program badawczy polegający na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, który ze znanych portretów (w warstwie widocznej czy ukrytej) jest najbardziej zgodny bądź podobny do wspomnianej rekonstrukcji. Z tej perspektywy bardzo ciekawie zapowiada się wykład Józefa Flika z Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu, który zaprezentuje XVI-wieczne wizerunki Mikołaja Kopernika, zestawiając je wynikami badań czaszki z grobu kanonika we Fromborku oraz z symulacją komputerową prawdopodobnego wyglądu twarzy astronoma, która przedstawia uczonego nieco inaczej aniżeli nasze dotychczasowe wyobrażenia oparte na istniejących portretach.
Zdaniem Józefa Flika na największą uwagę zasługują dwa portrety malowane w technice temperowo-olejnej na deskach dębowych oraz jeden na sosnowej. Do najstarszych, najlepszych artystycznie oraz najwierniej oddających podobiznę astronoma należą: Portret Mikołaja Kopernika z około 1580 roku z dawnego gimnazjum akademickiego w Toruniu, obecnie eksponowanego w Ratuszu Staromiejskim, siedzibie Muzeum Okręgowego w Toruniu; Epitafijny portret Mikołaja Kopernika z 1580 roku z katedry w Toruniu oraz Portret Mikołaja Kopernika z zegara astronomicznego w Strasburgu z 1574 roku. Przy czym największe podobieństwo i zgodność z badaniami rentgenowskimi, które przedstawiają inną twarz astronoma, a także odmienny kształt włosów, oddaje portret strasburski.
Do wizerunków tych w swoim wystąpieniu nawiąże również Bronisław Młodziejowski z Katedry Kryminalistyki i Medycyny Sądowej UWM w Olsztynie, który przedstawi metody rekonstrukcji wyglądu twarzy na podstawie zachowanych szczątków. Stoi on na stanowisku, iż misternie odtworzona zmarszczka, każdy detal i szczegół budowy, kształt włosów, typ fryzury, ukształtowanie okolic wokół szpary ocznej, szpary ustnej, nosa czy większości mięśni mimicznych jest wynikiem subiektywizmu badającego. Natomiast nieco inny charakter mają – jego zdaniem – rekonstrukcje dokonywane dla celów historycznych czy filogenetycznych, gdzie można dopuścić pewien udział emocji badacza, ale i tutaj trzeba posługiwać się nowoczesnymi metodami porównawczymi, w tym symulacją komputerową.
Pojedyncze rekonstrukcje wyglądu twarzy osób wybitnych, jak pokazują inne prace – narażone są z wymienionych powodów na krytykę i podważanie dużego trudu badających. Zazwyczaj bywa tak, iż opracowanie merytoryczne cech budowy anatomicznej i morfologicznej czaszki dokonywane jest przez antropologa, a sam proces rekonstrukcji jest już udziałem artysty plastyka. Może to powodować powstawanie pewnych niezamierzonych rozbieżności, rzutujących na efekt końcowy. Należy zatem przyjąć do wiadomości, że różne zespoły badawcze mogą uzyskać inne efekty końcowe – polemizując z dotychczasowymi pracami.
Jak zauważa doc. M. Kokowski, podobne problemy interpretacyjne i rozbieżność zdań pojawia się również w odniesieniu do wiarygodności analiz DNA szczątków z grobu 13/05 jako ostatecznych kryteriów identyfikacji szczątków Mikołaja Kopernika, bo choć według potocznych wyobrażeń zgodność testów DNA (mtDNA i Y-DNA) porównywanych próbek danych osobników stanowi ostateczny dowód identyczności profilu DNA materiału biologicznego i pokrewieństwa między tymi osobnikami, to nie jest to jednak do końca prawdą – z bardzo prostego powodu istnienia możliwej przypadkowej zgodności cząstkowych profili DNA analizowanych próbek (efekt dobrze znany na gruncie tzw. genealogii genetycznej). Ponadto, zdaniem M. Kokowskiego, z punktu widzenia rachunku prawdopodobieństwa nie istnieje rzetelny sposób wyznaczenia prawdopodobieństwa owej przypadkowej zgodności. Wynika to faktu niereprezentatywności aktualnie istniejących baz referencyjnych, co spowodowane jest bardzo małą liczebnością tych baz (liczą one zaledwie kilka tysięcy próbek z całego świata, a mieszka na naszej planecie około 6,8 mld ludności). Zasygnalizowane obydwie ogólne kwestie znajdują swe odbicie w szczególnym przypadku analiz DNA szczątków z grobu 13/05. Podczas wykładu wskazane też zostaną pewne istotne błędy w interpretacji uzyskanych wyników spowodowanych brakiem specjalistycznej wiedzy Kopernikowskiej i niedociągnięcia natury metodycznej dotyczące samych standardów prowadzenia analiz DNA.
Dialog między naukowcami zapowiada się tym ciekawiej, że Krzysztof Mikulski, Joanna Jędrzejewska i Anna Stachowska z UMK przedstawią przodków i najbliższych krewnych astronoma oraz ich żeńskie potomstwo. Badaczom udało się dotrzeć do pokolenia prapradziadków Kopernika ze strony matki (Łukasz Russe i Herman Kordelitz, obaj żyjący w drugiej połowie XIV w.). Badania te w zasadniczy sposób rewidują genealogię rodziny Watzenrode, wskazują na jej powiązania z rodziną Russe w innym pokoleniu niż dotąd. Udało się też postawić stosunkowo prawdopodobną hipotezę o pochodzeniu babki astronoma z rodziny Kordelitz oraz trzech linii potomkiń wywodzących się od siostry ciotecznej (Kordula von Allen) i dwóch siostrzenic ciotecznych (Anna Krueger i Krystyna Beutel) Mikołaja Kopernika wydanych za mąż za przedstawicieli patrycjatu gdańskiego na pocz. XVI w.
Wszystkich zainteresowanych udziałem w konferencji odsyłam do artykułu "Kopernik bez tajemnic", gdzie znajduje się szczegółowy program imprezy.
oprac. mk