Jest obecny w koszyczku ze święconką i na wielkanocnym stole. Powstaje z czekolady, cukru, ciasta, szynki, pasztetu… lub gipsu. O czym mowa? To baranek z czerwoną chorągiewką, symbolizujący baranka, którego w pierwszych wiekach chrześcijaństwa składano w ofierze paschalnej i który stał się symbolem Jezusa Chrystusa i Jego ofiary.
Od medalika do figurki
Pierwowzorem dzisiejszego baranka, niegdyś zwanego – od słów Agnus Dei (Baranek Boży) także Agnuskiem, były medaliki z czystego, białego wosku, zmieszanego z poświęconymi, kościelnymi olejami i resztkami zeszłorocznego, wielkanocnego paschału. Od średniowiecza były one odlewane w Watykanie przez prałatów-zakrystianów papieskich, a od XV w. przez cystersów związanych z bazyliką św. Pudencjany w Rzymie.
Medaliki te z odciśniętymi matrycą wizerunkami Baranka Bożego (na awersie) i Jana Chrzciciela (na rewersie) święcone były w Wielkim Tygodniu przez samego papieża, a w Wielką Sobotę rozdawane biskupom i innym duchownym oraz niektórym wiernym. Była to świętość, której osobom świeckim nie wolno było wyrabiać ani sprzedawać.
W Polsce takie medaliony pojawiły się w XVI i XVII w. Przywozili je z pielgrzymek do Rzymu w okresie wielkanocnym pobożni i majętni pątnicy i przechowywali w domu z największym szacunkiem, wierząc, że może on w cudowny sposób ochronić dom i jego mieszkańców przed chorobami, klęskami żywiołowymi i nieszczęściami. W XVII w. pobożne damy polskie nosiły biżuterię wzorowaną na świętych medalikach. Były to medaliony srebrne, złote i alabastrowe, wysadzane szlachetnymi kamieniami. Medaliony te nazywano, tak samo jak papieskie, woskowe medaliki, agnuskami. Na nich to właśnie wzorowały się późniejsze baranki wielkanocne, stawiane na świątecznych stołach (Gloger, 1974, t. 1, s. 20).
Towarzyszący od około VII w. obyczaj ustawiania baranka na wielkanocnym stole oficjalnie potwierdził i wprowadził papież Urban V (1310-1370) pragnąc, aby wierni podczas świątecznych biesiad i uciech nie zapominali o istocie i najważniejszym, religijnym przesłaniu święta.
W Polsce baranki świąteczne wyrabiane były z wosku, masła, słodkiego jajecznego ciasta (pieczonego w specjalnej formie żeliwnej) czy z marcepanu, a na królewskich i szlacheckich dworach ze złota, srebra i porcelany. Baranki świąteczne już w XVII w. opisywane były jako „świętość, której nie może zabraknąć w żadnym polskim domu”. „Mają wszyscy tego dnia baranka święconego, na stole, sucho pieczonego” - pisał, odwiedzający Warszawę, francuski dziennikarz Ludwik de Labourer (Bystroń, 1976, t. 2, s. 59). Z czasem, na ziemiach polskich, baranki zaczęto wyrabiać w cukierniach i piekarniach z ciasta lukrowanego, z piernika i z masy cukrowej odlewanej w foremkach. Te ostatnie z czerwoną chorągiewką z krzyżykiem, są nadal znane i powszechnie spotykane na świątecznych stołach i w koszyczkach ze święconką.
Symbol zwycięstwa
Baranek z czerwoną chorągiewką, stojący na stole na „łączce” z zielonego zboża lub rzeżuchy, przypomina triumf nad męką i śmiercią Jezusa Chrystusa oraz pełne chwały zmartwychwstanie. Określenia „Baranek Boży” używał wobec Jezusa Chrystusa Jan Chrzciciel (J 1, 29), który odwoływał się w swoim przepowiadaniu do biblijnej Księgi Wyjścia, w której baranek był ofiarą składaną Bogu i ważnym elementem celebracji święta Paschy, kiedy to Izraelici pomazali krwią baranka drzwi domów, by ocalić swe pierworodne dzieci od śmierci (Wj 12, 1-27). W Księdze Izajasza Baranek Boży symbolizuje też ofiarę Jezusa na krzyżu, którą złożył dla odkupienia ludzkości (Iz 53, 7-10). Baranek jest więc biblijnym symbolem Wielkanocy, który stojąc na świątecznym stole ma przypominać o dającej nadzieję istocie tych świąt.
Pierwowzorem dzisiejszego baranka, niegdyś zwanego – od słów Agnus Dei (Baranek Boży) także Agnuskiem, były medaliki z czystego, białego wosku, zmieszanego z poświęconymi, kościelnymi olejami i resztkami zeszłorocznego, wielkanocnego paschału. Od średniowiecza były one odlewane w Watykanie przez prałatów-zakrystianów papieskich, a od XV w. przez cystersów związanych z bazyliką św. Pudencjany w Rzymie.
Medaliki te z odciśniętymi matrycą wizerunkami Baranka Bożego (na awersie) i Jana Chrzciciela (na rewersie) święcone były w Wielkim Tygodniu przez samego papieża, a w Wielką Sobotę rozdawane biskupom i innym duchownym oraz niektórym wiernym. Była to świętość, której osobom świeckim nie wolno było wyrabiać ani sprzedawać.
W Polsce takie medaliony pojawiły się w XVI i XVII w. Przywozili je z pielgrzymek do Rzymu w okresie wielkanocnym pobożni i majętni pątnicy i przechowywali w domu z największym szacunkiem, wierząc, że może on w cudowny sposób ochronić dom i jego mieszkańców przed chorobami, klęskami żywiołowymi i nieszczęściami. W XVII w. pobożne damy polskie nosiły biżuterię wzorowaną na świętych medalikach. Były to medaliony srebrne, złote i alabastrowe, wysadzane szlachetnymi kamieniami. Medaliony te nazywano, tak samo jak papieskie, woskowe medaliki, agnuskami. Na nich to właśnie wzorowały się późniejsze baranki wielkanocne, stawiane na świątecznych stołach (Gloger, 1974, t. 1, s. 20).
Towarzyszący od około VII w. obyczaj ustawiania baranka na wielkanocnym stole oficjalnie potwierdził i wprowadził papież Urban V (1310-1370) pragnąc, aby wierni podczas świątecznych biesiad i uciech nie zapominali o istocie i najważniejszym, religijnym przesłaniu święta.
W Polsce baranki świąteczne wyrabiane były z wosku, masła, słodkiego jajecznego ciasta (pieczonego w specjalnej formie żeliwnej) czy z marcepanu, a na królewskich i szlacheckich dworach ze złota, srebra i porcelany. Baranki świąteczne już w XVII w. opisywane były jako „świętość, której nie może zabraknąć w żadnym polskim domu”. „Mają wszyscy tego dnia baranka święconego, na stole, sucho pieczonego” - pisał, odwiedzający Warszawę, francuski dziennikarz Ludwik de Labourer (Bystroń, 1976, t. 2, s. 59). Z czasem, na ziemiach polskich, baranki zaczęto wyrabiać w cukierniach i piekarniach z ciasta lukrowanego, z piernika i z masy cukrowej odlewanej w foremkach. Te ostatnie z czerwoną chorągiewką z krzyżykiem, są nadal znane i powszechnie spotykane na świątecznych stołach i w koszyczkach ze święconką.
Symbol zwycięstwa
Baranek z czerwoną chorągiewką, stojący na stole na „łączce” z zielonego zboża lub rzeżuchy, przypomina triumf nad męką i śmiercią Jezusa Chrystusa oraz pełne chwały zmartwychwstanie. Określenia „Baranek Boży” używał wobec Jezusa Chrystusa Jan Chrzciciel (J 1, 29), który odwoływał się w swoim przepowiadaniu do biblijnej Księgi Wyjścia, w której baranek był ofiarą składaną Bogu i ważnym elementem celebracji święta Paschy, kiedy to Izraelici pomazali krwią baranka drzwi domów, by ocalić swe pierworodne dzieci od śmierci (Wj 12, 1-27). W Księdze Izajasza Baranek Boży symbolizuje też ofiarę Jezusa na krzyżu, którą złożył dla odkupienia ludzkości (Iz 53, 7-10). Baranek jest więc biblijnym symbolem Wielkanocy, który stojąc na świątecznym stole ma przypominać o dającej nadzieję istocie tych świąt.
mk