Dzień Pamięci Ofiar Stanu Wojennego został uchwalony przez aklamację przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Począwszy od 2003 roku obchodzony jest 13 grudnia, w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
Stan wojenny został wprowadzony 13 grudnia 1981 r. na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na mocy uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r., podjętej niejednogłośnie na polecenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Stan Wojenny zawieszono 31 grudnia 1982 r., a zniesiono go 22 lipca 1983 r.
Oficjalnym powodem ogłoszenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy i reglamentacja w postaci tzw. kartek żywnościowych. Od kwietnia do października 1981 roku systemem tzw. kartek żywnościowych objętych zostało wiele podstawowych artykułów takich jak mięso, masło, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd. Dziś, kiedy półki urywają się pod towarem, a sprzedawcy kuszą konsumentów promocjami, szczególnie młodym ludziom, urodzonym po 1983 roku, widmo wszechobecnych pustek na sklepowych półkach urozmaicanych gdzieniegdzie butelkami octu, którego w okresie letnim także brakowało, wydaje się wyimaginowaną projekcją szalonego systemu. Tak jednak niestety było. I oby się nie powtórzyło…
Rzeczywistymi powodami wprowadzenia Stanu Wojennego były jednak obawy władz komunistycznych przed utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym „Solidarność” oraz walki różnych odłamów PZPR, które nie mogły dojść do porozumienia w kwestii zakresu reform polityczno-gospodarczych. Za najważniejszy argument uznana została groźba interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego.
Podstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2 Konstytucji PRL, który stanowił: „Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.”
W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 000 żołnierzy Wojska Polskiego, 30 000 funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9 000 samochodów oraz kilka eskadr helikopterów i samoloty transportowe. 13 grudnia o północy oddziały ZOMO rozpoczęły akcję aresztowań działaczy opozycyjnych, a kilkanaście minut wcześniej w ramach Akcji „Azalia” opanowane i wyłączone zostały centrale telefoniczne, w wyniku czego zamilkły cywilne telefony, w tym także w ambasadach i konsulatach. W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5 000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach na terenie całego kraju. Wprowadzono cenzurę i kontrolę korespondencji. Funkcjonariusze SB wraz z wojskiem zajęli wszystkie obiekty radia i telewizji.
Ministerstwo Obrony Narodowej powołało tysiące rezerwistów i wydało rozporządzenie o nakazie zdeponowania broni i amunicji. Zmilitaryzowano część strategicznych sektorów gospodarki, takich jak komunikacja, telekomunikacja, energetyka, górnictwo i porty morskie.
Ograniczona została możliwość przemieszczania się przez wprowadzenie od godz. 22 do 6 godziny milicyjnej. Zarządzono wstrzymanie wyjazdów zagranicznych do odwołania i czasowe zawieszenie zajęć w szkołach.
NSZZ „Solidarność” podjął decyzję o rozpoczęciu akcji protestacyjnych, które sukcesywnie były pacyfikowane przez ZOMO. 16 grudnia 1981 roku rozpoczęły się strajki w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, w nocy z 15 grudnia na 16 grudnia w Hucie im. Lenina w Krakowie, w nocy z 16 grudnia na 17 grudnia w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie, w nocy z 14 grudnia na 15 grudnia w Stoczni im. Warskiego w Szczecinie, a 23 grudnia w Hucie Katowice. Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie węgla kamiennego. W kopalni „Manifest Lipcowy” grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich. 16 grudnia 1981 roku w trakcie pacyfikacji kopalni „Wujek” funkcjonariusze ZOMO zastrzelili dziewięciu górników. Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK „Ziemowit”i KWK „Piast”, gdzie 1000 górników przebywało pod ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 roku.
11 listopada 1982 roku, władze PRL zwolniły z obozu internowania Lecha Wałęsę, a 31 grudnia 1982 roku nastąpiło zawieszenie stanu wojennego.
22 lipca 1983 roku zniesiono stan wojennego i nastąpiło rozwiązanie WRON.
17 kwietnia 2007 roku Instytut Pamięci Narodowej zakończył śledztwo przeciw autorom stanu wojennego - Wojciechowi Jaruzelskiemu i Czesławowi Kiszczakowi. Sprawa jest w toku.
Oficjalnym powodem ogłoszenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy i reglamentacja w postaci tzw. kartek żywnościowych. Od kwietnia do października 1981 roku systemem tzw. kartek żywnościowych objętych zostało wiele podstawowych artykułów takich jak mięso, masło, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd. Dziś, kiedy półki urywają się pod towarem, a sprzedawcy kuszą konsumentów promocjami, szczególnie młodym ludziom, urodzonym po 1983 roku, widmo wszechobecnych pustek na sklepowych półkach urozmaicanych gdzieniegdzie butelkami octu, którego w okresie letnim także brakowało, wydaje się wyimaginowaną projekcją szalonego systemu. Tak jednak niestety było. I oby się nie powtórzyło…
Rzeczywistymi powodami wprowadzenia Stanu Wojennego były jednak obawy władz komunistycznych przed utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym „Solidarność” oraz walki różnych odłamów PZPR, które nie mogły dojść do porozumienia w kwestii zakresu reform polityczno-gospodarczych. Za najważniejszy argument uznana została groźba interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego.
Podstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2 Konstytucji PRL, który stanowił: „Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.”
W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 000 żołnierzy Wojska Polskiego, 30 000 funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9 000 samochodów oraz kilka eskadr helikopterów i samoloty transportowe. 13 grudnia o północy oddziały ZOMO rozpoczęły akcję aresztowań działaczy opozycyjnych, a kilkanaście minut wcześniej w ramach Akcji „Azalia” opanowane i wyłączone zostały centrale telefoniczne, w wyniku czego zamilkły cywilne telefony, w tym także w ambasadach i konsulatach. W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5 000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach na terenie całego kraju. Wprowadzono cenzurę i kontrolę korespondencji. Funkcjonariusze SB wraz z wojskiem zajęli wszystkie obiekty radia i telewizji.
Ministerstwo Obrony Narodowej powołało tysiące rezerwistów i wydało rozporządzenie o nakazie zdeponowania broni i amunicji. Zmilitaryzowano część strategicznych sektorów gospodarki, takich jak komunikacja, telekomunikacja, energetyka, górnictwo i porty morskie.
Ograniczona została możliwość przemieszczania się przez wprowadzenie od godz. 22 do 6 godziny milicyjnej. Zarządzono wstrzymanie wyjazdów zagranicznych do odwołania i czasowe zawieszenie zajęć w szkołach.
NSZZ „Solidarność” podjął decyzję o rozpoczęciu akcji protestacyjnych, które sukcesywnie były pacyfikowane przez ZOMO. 16 grudnia 1981 roku rozpoczęły się strajki w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, w nocy z 15 grudnia na 16 grudnia w Hucie im. Lenina w Krakowie, w nocy z 16 grudnia na 17 grudnia w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie, w nocy z 14 grudnia na 15 grudnia w Stoczni im. Warskiego w Szczecinie, a 23 grudnia w Hucie Katowice. Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie węgla kamiennego. W kopalni „Manifest Lipcowy” grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich. 16 grudnia 1981 roku w trakcie pacyfikacji kopalni „Wujek” funkcjonariusze ZOMO zastrzelili dziewięciu górników. Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK „Ziemowit”i KWK „Piast”, gdzie 1000 górników przebywało pod ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 roku.
11 listopada 1982 roku, władze PRL zwolniły z obozu internowania Lecha Wałęsę, a 31 grudnia 1982 roku nastąpiło zawieszenie stanu wojennego.
22 lipca 1983 roku zniesiono stan wojennego i nastąpiło rozwiązanie WRON.
17 kwietnia 2007 roku Instytut Pamięci Narodowej zakończył śledztwo przeciw autorom stanu wojennego - Wojciechowi Jaruzelskiemu i Czesławowi Kiszczakowi. Sprawa jest w toku.
mk