Dziś mija 25 lat od wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Młodszym czytelnikom PortElu przypominamy, czym on był.
Stan wojenny został wprowadzony w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. (z soboty na niedzielę) dekretem Rady Państwa. Dekret został przyjęty wbrew prawu - trwała sesja Sejmu, a Konstytucja nie zezwalała na wydawanie dekretów w czasie trwania sesji sejmu.
Wprowadzenia stanu wojennego zażądała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Powstanie WRON i dekret o stanie wojennym zatwierdziło 13 z 14 członków Rady Państwa, przeciwko był tylko jeden członek Rady Państwa - Ryszard Reiff. Rada Państwa przyjęła dekret we wczesnych godzinach rannych 13 grudnia, gdy postanowienia stanu wojennego były już realizowane.
Przemówienia Jaruzelskiego były nadawane przez pierwsze programy radia i telewizji w niedzielę od godz. 6 rano. Inne audycje radiowe i telewizyjne były odwołane, nadawano muzykę poważną. Ukazały się specjalne wydania gazet: „Trybuny Ludu” i „Żołnierza Wolności”. W poniedziałek 14 grudnia ukazały się tylko „Trybuna Ludu”, „Żołnierz Wolności” i gazety Komitetów Wojewódzkich PZPR.
W latach 90. gen. Jaruzelski stwierdził, że stan wojenny musiał być wprowadzony jako obrona polskiej racji stanu, ze względu na naciski władz ZSRR i zagrożenie interwencją wojsk Układu Warszawskiego. Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego trwały od sierpnia 1980 r.
Na podstawie dekretów Rady Państwa i rozporządzeń Rady Ministrów ograniczono podstawowe prawa obywatelskie. Aresztowano lub internowano łącznie ponad 10 tys. osób, zawieszono a następnie rozwiązano wszystkie związki zawodowe, zdelegalizowano część organizacji społecznych (m.in. Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Artystów Scen Polskich, Związek Literatów Polskich), zakazano strajków, zmilitaryzowano podstawowe dziedziny gospodarki (transport, energetykę, przemysł wydobywczy, telekomunikację). Do zmilitaryzowanych zakładów pracy wprowadzono komisarzy wojskowych. Odmowa wykonania poleceń równoznaczna była dezercji i mogła być karana przez sądy wojskowe do kary śmierci włącznie.
Program telewizyjny i radiowy ograniczono tylko do jednego programu. W TV spikerzy występowali w wojskowych mundurach. Przerwano nauczanie w szkołach i na uczelniach.
Wśród internowanych byli czołowi działacze „Solidarności”, działacze opozycji, naukowcy, ludzie kultury i sztuki, nauczyciele. Pierwszej nocy internowano około 5 tys. osób.
Obywatelom zakazano zmian miejsca pobytu bez zezwolenia władz. Łączność telefoniczna została przerwana, a następnie jawnie kontrolowana. Korespondencja podlegała cenzurze. Wprowadzono godzinę milicyjną (początkowo od 22 do 6, potem od 23 do 5, zniesiono ją w maju 1982 r.). Stosowano tryb doraźny w postępowaniu sądowym. Wiele grup zawodowych poddano politycznej weryfikacji (dziennikarzy, nauczycieli, pracowników administracji państwowej, sędziów).
Część działaczy „Solidarności”, którzy uniknęli aresztowania, organizowała strajki. Prowadzono także inne formy biernego oporu, zaliczały się do nich bojkot państwowych środków masowego przekazu. Na murach malowano hasła i znaki „Solidarności” walczącej. Powstało podziemne radio „Solidarność”.
Wiele dużych zakładów pracy strajkowało zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego, m.in. Huta Lenina w Nowej Hucie, wiele kopalni na Śląsku, Huta Katowice. Strajki były brutalnie tłumione. W czasie stanu wojennego zginęło kilkadziesiąt osób. M.in. 16 grudnia 1981 r. w kopalni Wujek w Katowicach zastrzelono dziewięciu górników. Trzech demonstrantów zginęło od ran postrzałowych w Lubinie 31 sierpnia 1982 r. Wiele tysięcy osób aresztowano i skazano na kary więzienia lub grzywny, pozbawiono pracy. Od wielu groźbą wymuszano składanie deklaracji lojalności (tzw. „lojalki”) wobec władz państwowych.
WRON powołał komisarzy wojskowych, którzy ingerowali we wszystkie sfery życia - od dostaw mleka do lokalnego sklepu do działalności duży zakładów przemysłowych. Powołano także Obywatelskie Komitety Ocalenia Narodowego (OKON) - terenowe ośrodki prowadzenia działalności politycznej i propagandowej. OKON miał stanowić wyraz poparcia społecznego dla stanu wojennego. Następnie w 1982 r. został powołany Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego.
Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a 22 lipca 1983 r. odwołany.
Wprowadzenia stanu wojennego zażądała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Powstanie WRON i dekret o stanie wojennym zatwierdziło 13 z 14 członków Rady Państwa, przeciwko był tylko jeden członek Rady Państwa - Ryszard Reiff. Rada Państwa przyjęła dekret we wczesnych godzinach rannych 13 grudnia, gdy postanowienia stanu wojennego były już realizowane.
Przemówienia Jaruzelskiego były nadawane przez pierwsze programy radia i telewizji w niedzielę od godz. 6 rano. Inne audycje radiowe i telewizyjne były odwołane, nadawano muzykę poważną. Ukazały się specjalne wydania gazet: „Trybuny Ludu” i „Żołnierza Wolności”. W poniedziałek 14 grudnia ukazały się tylko „Trybuna Ludu”, „Żołnierz Wolności” i gazety Komitetów Wojewódzkich PZPR.
W latach 90. gen. Jaruzelski stwierdził, że stan wojenny musiał być wprowadzony jako obrona polskiej racji stanu, ze względu na naciski władz ZSRR i zagrożenie interwencją wojsk Układu Warszawskiego. Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego trwały od sierpnia 1980 r.
Na podstawie dekretów Rady Państwa i rozporządzeń Rady Ministrów ograniczono podstawowe prawa obywatelskie. Aresztowano lub internowano łącznie ponad 10 tys. osób, zawieszono a następnie rozwiązano wszystkie związki zawodowe, zdelegalizowano część organizacji społecznych (m.in. Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Artystów Scen Polskich, Związek Literatów Polskich), zakazano strajków, zmilitaryzowano podstawowe dziedziny gospodarki (transport, energetykę, przemysł wydobywczy, telekomunikację). Do zmilitaryzowanych zakładów pracy wprowadzono komisarzy wojskowych. Odmowa wykonania poleceń równoznaczna była dezercji i mogła być karana przez sądy wojskowe do kary śmierci włącznie.
Program telewizyjny i radiowy ograniczono tylko do jednego programu. W TV spikerzy występowali w wojskowych mundurach. Przerwano nauczanie w szkołach i na uczelniach.
Wśród internowanych byli czołowi działacze „Solidarności”, działacze opozycji, naukowcy, ludzie kultury i sztuki, nauczyciele. Pierwszej nocy internowano około 5 tys. osób.
Obywatelom zakazano zmian miejsca pobytu bez zezwolenia władz. Łączność telefoniczna została przerwana, a następnie jawnie kontrolowana. Korespondencja podlegała cenzurze. Wprowadzono godzinę milicyjną (początkowo od 22 do 6, potem od 23 do 5, zniesiono ją w maju 1982 r.). Stosowano tryb doraźny w postępowaniu sądowym. Wiele grup zawodowych poddano politycznej weryfikacji (dziennikarzy, nauczycieli, pracowników administracji państwowej, sędziów).
Część działaczy „Solidarności”, którzy uniknęli aresztowania, organizowała strajki. Prowadzono także inne formy biernego oporu, zaliczały się do nich bojkot państwowych środków masowego przekazu. Na murach malowano hasła i znaki „Solidarności” walczącej. Powstało podziemne radio „Solidarność”.
Wiele dużych zakładów pracy strajkowało zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego, m.in. Huta Lenina w Nowej Hucie, wiele kopalni na Śląsku, Huta Katowice. Strajki były brutalnie tłumione. W czasie stanu wojennego zginęło kilkadziesiąt osób. M.in. 16 grudnia 1981 r. w kopalni Wujek w Katowicach zastrzelono dziewięciu górników. Trzech demonstrantów zginęło od ran postrzałowych w Lubinie 31 sierpnia 1982 r. Wiele tysięcy osób aresztowano i skazano na kary więzienia lub grzywny, pozbawiono pracy. Od wielu groźbą wymuszano składanie deklaracji lojalności (tzw. „lojalki”) wobec władz państwowych.
WRON powołał komisarzy wojskowych, którzy ingerowali we wszystkie sfery życia - od dostaw mleka do lokalnego sklepu do działalności duży zakładów przemysłowych. Powołano także Obywatelskie Komitety Ocalenia Narodowego (OKON) - terenowe ośrodki prowadzenia działalności politycznej i propagandowej. OKON miał stanowić wyraz poparcia społecznego dla stanu wojennego. Następnie w 1982 r. został powołany Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego.
Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a 22 lipca 1983 r. odwołany.
oprac. PD