UWAGA!

Co UB robiło z „wrogą działalnością”

 Elbląg, Płk Aleksander Krzyżanowski (18.02.1895 - 29.09.1951) - według elbląskiej bezpieki w 1950 r - byli akowcy przebywający na terenie Elbląga i powiatu elbląskiego mieli utrzymywać z nim kontakt.  Źródło: (domena publiczna)
Płk Aleksander Krzyżanowski (18.02.1895 – 29.09.1951) – według elbląskiej bezpieki w 1950 r – byli akowcy przebywający na terenie Elbląga i powiatu elbląskiego mieli utrzymywać z nim kontakt. Źródło: (domena publiczna)

Według elbląskiej bezpieki w 1950 r. w mieście i powiecie wroga działalność była prowadzona m.in. przez grupę byłych członków AK ze swoim dowódcą 106 Dyw. A.K. Nieczuja-Ostrowskim ps. „Tysiąc” na czele. UB wzięło pod lupę środowisko akowców, któremu zarzucano „ściśle nacjonalistyczną orientację”.

Według elbląskiej bezpieki w 1950 r. przedstawiciele „wrogich środowisk” przebywających na terenie Elbląga i powiatu elbląskiego – czyli byli członkowie AK,  m.in. – niejaki Witkiewicz – Naczelnik Punktu Etapowego Państwowego Urzędu Repatriacyjnego (PUR) w Elblągu mieli utrzymywać kontakt min. z płk Aleksandrem Krzyżanowskim ps. „Wilk” pułkownikiem artylerii Wojska Polskiego, komendantem Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej. Sam płk Krzyżanowski 3 lipca 1950 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy MBP. Pod koniec lipca 1950 r. został osadzony w więzieniu mokotowskim w Warszawie. W październiku 1950 r. uczestniczył jako świadek w procesie przeciwko członkom Mobilizacyjnego Ośrodka Wileńskiego Okręgu AK. Zmarł 29 września 1951 w szpitalu więziennym na gruźlicę. Bezpieka elbląska w swoich raportach z czerwca 1950 r. wspominała również o kontaktach środowiska byłych akowców  warszawskich przebywających na terenie miasta i powiatu z Franciszkiem Klimkiewiczem – kapitanem rezerwy piechoty, przedwojennym oficerem Wojska Polskiego, w trakcie okupacji członkiem Związku Walki Zbrojnej, następnie Szefem Ref. III-go  w Komendzie Obwodu Płońsk ZWZ, Komendancie Obwodu Płońsk AK i wreszcie  Komendancie Inspektoratu Rejonowego II „W” Płońsk- Pułtusk. Został on aresztowany przez Niemców 5 lutego 1943 r. Udało mu się jednak zbiec. Pozostał w czynnej konspiracji do stycznia 1945 r. W lecie 1945 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy WUBP Warszawa pod zarzutem współpracy z Niemcami. WSR w Warszawie skazał go w 1946 r. na karę 15 lat więzienia, które opuścił w latach 50-tych. Jego dalsze losy nie są znane.

Według elbląskiej bezpieki w 1950 r. w mieście i powiecie wroga działalność była prowadzona m.in. przez grupę byłych członków AK ze swoim d-cą 106 Dyw. A.K. Nieczuja-Ostrowskim ps. „Tysiąc” na czele. Zamieszkujących na terenie gminy Tolkmicko osiedleńców z akcji „W” przybyłych do powiatu elbląskiego na początku 1947 r. w liczbie około 800 osób, którym zarzucano „ściśle nacjonalistyczną orientację”, środowisko wileńskie w liczbie około 1800 osób zamieszkujące w większości na terenie miasta, środowisko lwowskie w liczbie około 100 osób, środowisko białostockie, środowisko bydgoskiego ugrupowania AK, środowisko warszawskiego ugrupowania AK, środowisko łódzkiego ugrupowania AK, środowisko AK okręgu rzeszowskiego, środowisko lubelskiego ugrupowania WIN-u oraz środowisko byłych członków N.Z.W. i N.S.Z.

 

Analiza terenu i ludności
       - Powiat elbląski jest terenem równinnym o dość dużym zalesieniu od strony północno-wschodniej. Granica pow. elbląskiego styka się z styka się z następującymi granicami powiatu: strona północno-wschodnia granica woj. olsztyńskiego pow. Braniewo. Od strony południowo-wschodniej pow. Pasłęk. Ze strony południowej graniczymy z pow. Sztumskim, od strony południowo-zachodniej z pow. Malborskim i  zachodniej z pow. Gdańskim. Od strony północnej powiatu oparci jesteśmy o morze Bałtyckie, przez wąski zalew Wiślany. Na tym wąskim pasie mierzei jest kilka osiedli rybackich jak: Przebrno, Łysica, Rybaki, Siekierka, Polana Ptaszkowo, Nowa Karczma zamieszkałe przez rybaków. Miejscowość Łysica, Przebrno, Krynica Morska wykorzystywana jest co roku w okresie letnim na szeroką skalę zakrojone miejscowości wypoczynkowe. W w/w miejscowościach stała ludność osiadła wywodzi się z elementów napływowych w ramach repatriacji i indywidualnie osiadłych mieszkańców. Teren pow. Elbląskiego podzielony jest na dziewięć gmin, miasto Elbląg jako wydzielone i miasto Tolkmicko – czytamy we wstępie do Ramowego Planu Walki z Bandytyzmem Pow. Urzędu Bezp. Publicznego w Elblągu z 3 czerwca 1950 r.  

 

Fakty wrogiej działalności, jej formy i nasze wyniki w walce z bandytyzmem
      - Z okresu przedwojennego, wojennego tut Urząd nie posiada żadnych materiałów świadczących o działalności jakiejkolwiek organizacji inspirujących bandytyzm polityczny. Dopiero po 1945 r. na tut. terenie zanotowano i przystąpiono do rozpracowania różnych grup środowisk inspirujących bandytyzm oraz zanotowano cały szereg wystąpień i działalności istniejącego wrogiego podziemia, które do dnia dzisiejszego nie zostało rozpracowane i zlikwidowane i różne formy jego działalności notujemy.

 

Gmina Tolkmicko – cała grupa byłych członków A.K. w sile około 50 ludzi okręgu krakowskiego ze swoim d-cą 106 Dyw. A.K. Nieczuja-Ostrowskim ps. „Tysiąc” na czele.
      - Do 1946 r. na naszym terenie osiedliła się i zakonspirowała w swojej działalności cała  grupa byłych członków A.K. w sile około 50 ludzi okręgu krakowskiego ze swoim d-cą 106 Dyw. A.K. Nieczuja-Ostrowskim ps. „Tysiąc” na czele. Grupa ta w swojej działalności na tamtejszych terenach prowadziła swoją wrogą działalność i do roku 1949 r.  tut. Urząd nie prowadził na tę grupę poważnego głębokiego rozpracowania i nie łączył różnych form bandyckiej działalności z istnieniem członków 106 Dyw. A.K. Pomimo tego, iż w 1946 r. były sygnały o konspiracyjnej działalności tego środowiska, ograniczono się jedynie do zatrzymania „Tysiąca” i kilku członków organizacji, których po jakimś czasie zwolniono. Było to ostrzeżeniem dla całej organizacji, która się głębiej zakonspirowała, a niektórzy członkowie aktywniej działający opuścili tutejszy teren. Po dywersji jaka miała miejsce w Zakładach Mechanicznych w lipcu 1949 r. grupa ta została w całości zatrzymana, gdzie po intensywnym śledczo-agencyjnym rozpracowaniu, osiemnastu członków tej organizacji zwolniono, resztę wraz z ich dowódcą „Tysiącem” oddano pod sąd. 18 członków wyłączonych spod sprawy są to ludzie mniej uświadomieni, małorolni chłopi, którzy dotychczas zamieszkują na terenie gminy Tolkmicko. W grupie tej posiadamy 4 inf., którzy informują nas o biernym stanowisku pozostałości 106 Dyw. A.K. – czytamy w tym samym opracowaniu.

 

Osiedleńcy z akcji „W”, w liczbie około 800 osób, osiedleni na terenie pow. Elbląskiego w początkach 1947 r. - na środowisko to prowadzimy dwa płytkie agencyjne rozpracowania.
      - Drugim ważnym środowiskiem, które na naszym terenie istnieje są to osiedleńcy z akcji „W”, w liczbie około 800 osób, osiedleni na terenie pow. Elbląskiego w początkach 1947 r. Środowisko to o orientacji ściśle nacjonalistycznej. Środowisko, któremu należy poświęcić jak najwięcej uwagi, które nawet w swym życiu codziennym zachowuje swój konspiracyjny charakter w tychże grupach, które na nasz teren przyjechały w ramach akcji „W” ujawniono szereg osób, które samodzielnie ujawniły się na tut. terenie, po likwidacji band nacjonalistyczno-faszystowskich „O.U.N.-UPA” w okręgu południowo-wschodnim kraju. Na środowisko to prowadzimy dwa płytkie agencyjne rozpracowania. W pierwszym rozpracowaniu założonym na okręg trzeci przechodzi 36 figurantów. W środowisku tym tkwi 4 naszych informatorów, którzy informują nas o przeszłej działalności środowiska, obecnych jego kontaktach i różnych formach szeptanej propagandy. Jest to agentura zewnętrzna nie mająca dotarcia do ramowej organizacji. W drugim rozpracowaniu przechodzi 12 figurantów. Charakter informacji podobny jak w pierwszym. Na zewnętrzną obserwację tej nastawiono dwóch informatorów, którzy do band U.P.A. nie należeli i możliwości ich są ograniczone.

 

Środowisko wileńskie - na terenie miasta i powiatu zamieszkuje około 1800 obywateli przybyłych z Wileńszczyzny - otrzymujemy tylko informacje dot. utrzymywania kontaktów i wrogiego stosunku do obecnego ustroju.
      - Środowisko wileńskie, na terenie miasta i powiatu zamieszkuje około 1800 obywateli przybyłych z Wileńszczyzny, z tego ponad 1000 przypada na miasto. Po środowisku tym prowadzimy jedno płytkie rozpracowanie dot. Naczelnika P.U.R-u Witkiewicza i jego kontaktów, jednak do obecnej chwili nie jest ujawniona ich czynna działalność i otrzymujemy tylko informacje dot. utrzymywania kontaktów i wrogiego stosunku do obecnego ustroju. Między innymi otrzymaliśmy informacje, że do Witkiewicza kilkakrotnie gen. Wilk szef sztabu A.K. okręgu wileńskiego. Należy nadmienić, że w naszym Urzędzie z amnestii skorzystało 38 członków A.K.  
      Środowisko lwowskie – tylko 100 osób
       - Środowisko lwowskie około 100 obywateli. O środowisku tym więcej powiedzieć nie możemy i prowadzimy tylko trzy sprawy ewidencyjne na byłych członków A.K.
      Środowisko białostockie - w środowisku tym posiadamy jednego inf. „Wilk” jednak bez głębszych perspektyw
       - Środowisko białostockie prowadzimy 13 spraw ewidencyjnych dot. byłych członków AK. W środowisku tym posiadamy jednego inf. „Wilk” jednak bez głębszych perspektyw
      Środowisko bydgoskiego ugrupowania AK – środowisko to jest bez agentury
      - Z środowiska bydgoskiego ugrupowania A.K. prowadzimy 5 ewidencyjnych spraw. środowisko to jest bez agentury i opracowanie ogranicza się do technicznego uformienia (sic!).
      Środowisko warszawskiego ugrupowania AK – inspektor Komendy Głównej AK w zainteresowaniu UB
       - Środowisko warszawskiego ugrupowania AK – w rozpracowaniu naszym przechodzi 36 figurantów miedzy innymi w grupie tej opracowujemy jednego byłego członka AK komendy głównej przez podwerbowanie pod niego jednego inf. ps. „Chętny” jednak bez większych perspektyw. Resztę innych figurantów opracowuje się tylko technicznie. Należy nadmienić, że w środowisku tym tkwił do czasu aresztowania inspektor Komendy Głównej A.K. niejaki Klimkiewicz Franciszek na którego wpłynął anonim, że inspiruje on napad na magazyny wojskowe, jednak figurant i jego kontakty nie były podpracowane. W międzyczasie ustalono iż w/w będąc w organizacji był agentem gestapo i po porozumieniu się z W.U.B.P. Warszawa na ich polecenie został aresztowany i odstawiony. Do obecnej chwili nie otrzymaliśmy z Warszawy żadnych materiałów.
      Środowisko łódzkiego ugrupowania AK – opracowujemy dwie sprawy ewidencyjne
       - Z środowiska łódzkiego ugrupowania AK opracowujemy dwie sprawy ewidencyjne. Bliższych danych udzielić nie można.
      Środowisko lubelskiego ugrupowania AK - opracowujemy w sprawach ewidencyjnych technicznie 4 figurantów
      - Z środowiska lubelskiego ugrupowania AK opracowujemy w sprawach ewidencyjnych technicznie 4 figurantów. Poza tym nic więcej o działalności tego nie możemy powiedzieć
      Środowisko AK okręgu rzeszowskiego -  w opracowaniu technicznym przechodzi 3 figurantów
      - Ze środowiska AK okręgu rzeszowskiego w opracowaniu technicznym przechodzi 3 figurantów. Sytuacja jak wyżej.
      Środowisko lubelskiego ugrupowania WIN – w opracowaniu przechodzi 4 figurantów
      - Z środowiska lubelskiego ugrupowania W.I.N-u w opracowaniu przechodzi 4 figurantów.
      W grupie tej, która zamieszkuje w gm. Milejewo tkwi inf. ps. „Nagórny”. Według otrzymanych materiałów to jeden z członków Skrupski Ludwig oprócz szerzenia fałszywej wrogiej propagandy prowadzi sabotażową gospodarkę na odcinku rolnym, między innymi z jego przyczyny miały być sfałszowane kontyngenty odstawy zbóż. Należy nadmienić, że „Nagórny” nie wywodzi się z tego środowiska i możliwości jego są ograniczone.

 

Środowisko byłych członków N.Z.W. i N.S.Z.  – figuranci znikli z naszego terenu bez uprzedniego wymeldowania się
       - Referat III-ci prowadził dwie sprawy ewidencyjne dot. byłych członków N.Z.W.  i dwie sprawy ewidencyjne dot. członków N.S.Z. Jednak w ostatnim czasie po sprawdzeniu okazało się, że figuranci zniknęli z naszego terenu bez uprzedniego się wymeldowania. Z grupy byłych członków N.S.Z. Referat III-ci posiada jednego inf. ps. „Igła”, który żadnych konkretniejszych materiałów nie dał.
      Jakie działania miała podjąć bezpieka wobec wymienionych grup?
      Wobec grupy byłych członków A.K z gm. Tolkmicko – Do dnia 9 VI 1950 r. należy skontaktować się z zawerbowanymi w czasie śledztwa grupy 106 Dyw. A.K. ps. „Żak”, „Cichy”, „Tadek” i „Szary”. Po zadaniu: a) zorientować się przez krzyżowe sprawdzenie o stanie i działalności poszczególnych członków grupy, b) ustalenie czy w środowisku tym po tak ważnej realizacji  istnieje w dalszym ciągu organizacyjna więź i kto ją inspiruje, c)inspirującego członka organizacji wytypować do szybkiego rozpracowania obecnych jego kontaktów i typować do werbunku /Wykona kier. Czajka/
      Wobec osiedleńców z akcji „W” - /wykona do 30 VI 1950 r. – Ref. Pilewski/  - a) Uformienie (sic!) spraw obiektowych, ewidencyjnych i agencyjnych i ich zakwalifikowanie, b) odbyć kontrolne spotkania z inf. „Klim” i „Lisek” – wykona z Ref. Pilewskim Szef Urz., c) po zatwierdzeniu raportu przez WUBP, Wydz. III-ci odnośnie typowanego kandydata dokona werbunku w terminie wyżej podanym Szef Urzędu
      Odnośnie środowiska wileńskiego - /wykona w terminie do dnia 10.6.1950 r. ob. Czajka/ a)Uformienie spraw dot. środowiska wileńskiego i ich zakwalifikowania, a szczególnie prowadzonej sprawy „X-1”, b) przeprowadzić kontrolne spotkania w dniu 5.6.1950 r. z inf. „Bartoszeskim”, celem zorientowania się o możliwościach jego rozpracowania, c) przejąć w dniu 7.6.1950 r. na kontakt inf. „Burza” d) do dnia 15.6.1950 r. opracuje i przedstawi do werbunku raport dot. Zylisa e) do dnia 10.6.1950 r. nawiązać kontakt z inf. „Grudzień” – wykona Szef Urzędu.
      Odnośnie środowiska lwowskiego – /Kier. Ref. Czajka/ wykona: a) analizę posiadanych spraw i materiałów dot. A.K., środowiska lwowskiego i wytypuje kandydatów do werbunku do dnia 20.6.1950 r.
      Odnośnie środowiska białostockiego - /Termin do dnia 25.6.1950 r./ a) uformienie, analiza i zakwalifikowanie, b) odbyć kontrolne spotkanie z inf. „Wilk” w dniu 10.6.50 r., c) na podstawie posiadanych materiałów wytypować kandydata do werbunku /wykona w terminie do dnia 28.6.1950 r. zadania a,b,c – Kier Czajka/
      Odnośnie środowiska bydgoskiego ugrupowania A.K. - /w terminie do dnia 18.6.1950 r.  – wykona ref. Dębiński/; a) uformienie spraw i ich zakwalifikowanie b) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń.
      Odnośnie środowiska warszawskiego ugrupowania A.K. - /w terminie do dnia 25.6.1950 r. – wykona ref. Dębiński/ a) uformienie spraw i ich zakwalifikowanie, b) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń, c) przedstawi dwóch kandydatów do werbunku, d) odnośnie czł. Kom. Gł. A.K. – Kier Czajka przedstawi mi kandydata do werbunku w terminie do dnia 15.6.1950 r., e) Szef Urzędu nawiąże kontakt z inf. „Pierwiastek” i zorientuje się o jego możliwościach w terenie do dnia 4.6.1950 r. f) kier Czajka w terminie do dnia 15.6.1950 r. wystosuje pisma do WUBP w Warszawie z zapytaniem jakie są wyjścia ze sprawy Klimkiewicza Franciszka.
      Odnośnie środowiska łódzkiego ugrupowania A.K. - / w terminie do dnia 15.6.1950 r. – wykona ref. Dębiński/; a) uformienie spraw b) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń
      Odnośnie środowiska lubelskiego ugrupowania A.K. - / w terminie do dnia 26.6. 1950 r. – ref. Dębiński wykona/ a) uformienie spraw b) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń
      Odnośnie środowiska rzeszowskiego ugrupowania A.K. - / w terminie do dnia 30.6.1950 r. – wykona ref. Dębiński/ a) uformienie spraw i ich zakwalifikowanie b) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń
      Odnośnie lubelskiego ugrupowania WIN - / w terminie do dnia 10.6.1950 r – wykona Kier. Czajka/; a) uformienie i napisanie planu rozpracowania dywersyjnej działalności Skorupskiego b) szef Urzędu odbędzie kontrolne spotkanie z inf. „Nagórny”.
      Odnośnie środowiska byłych członków N.Z.W. i N.S.Z. - / w terminie do 5.7.1950 r. – wykona ref. Dębiński /; a) przeprowadzenie wywiadów i ustaleń za 5-cioma zbiegłymi z naszego terenu N.S.Z-u i N.Z.W. Następnie przekaże sprawę według kompetencji.

Marcin Ślaski (Gdańsk)

Najnowsze artykuły w dziale Dawno temu

Artykuły powiązane tematycznie

Zamieszczenie następnej opinii do tego artykułu wymaga zalogowania

W formularzu stwierdzono błędy!

Ok
Dodawanie opinii
Aby zamieścić swoje zdjęcie lub avatar przy opiniach proszę dokonać wpisu do galerii Czytelników.
Dołącz zdjęcie:

Podpis:

Jeśli chcesz mieć unikalny i zastrzeżony podpis
zarejestruj się.
E-mail:(opcjonalnie)
Reklama