Dzisiaj w naszym cyklu zapraszamy na wyprawę do Kończewic, wsi znajdującej się w gminie Miłoradz w powiecie malborskim. W latach 1975-98 znajdowała się w granicach województwa elbląskiego.
Wieś założył w 1338 r. wielki mistrz Dietrich von Altenburg (?-1341). Nadmienię tu, że był on pierwszym z wielkich mistrzów pochowanych w krypcie kaplicy św. Anny na zamku malborskim. Wcześniej w miejscu Kończewic miała się znajdować zaginiona osada Pilgrimesdorf.
Akt lokacyjny otrzymał zasłużony dla zakonu rycerz von Kunc i od jego to nazwiska wieś przybrała początkowo nazwę. Akt wystawiony w języku łacińskim został przepisany prawdopodobnie na wniosek mieszkańców wsi w języku niemieckim w 1405 r. na rozkaz wielkiego mistrza Konrada von Jungingena (1360-1410). Lokacja została później potwierdzona przez polskiego króla Zygmunta Augusta w 1562 r.
Wieś początkowo istniała pod zarządem państwa zakonu krzyżackiego, w latach 1466-1772 była częścią Prus Królewskich, a później w wyniku zaborów – częścią Prus i Niemiec. W latach 1920-1939 znajdowała się na terenie Wolnego Miasta Gdańska, po czym do 1945 r. na terenie III Rzeszy Niemieckiej.
Walka z wielką wodą
Mieszkańcy Kończewic często musieli zmagać się ze skutkami powodzi po wylewie Wisły i Nogatu. Najbardziej dramatyczny przebieg miały powodzie w 1839, 1845, 1855 i 1889 roku. Tę ostatnią powódź odczuli też mieszkańcy Malborka (miał on znaleźć się 10 m pod wodą) i Elbląga, a wielu mieszkańców Kończewic jak i okolicznych wsi utraciło domy i zabudowania gospodarcze. Powodem było nie tylko przerwanie wałów, ale i zatory lodowe uniemożliwiające odpływ wody.
Szkoły i kościoły
We wsi od wieków istniała szkoła. Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstała, ale najprawdopodobniej było to już za czasów wielkiego mistrza Winricha von Kniprode (ok. 1310-1382) Przyjmuje się, że był on fundatorem szkól wiejskich. Szkoły uczyły w tych czasach głównie religii, a nauczycielami byli miejscowi organiści.
W 1827 r. nauczycielem został Johan Sochaczewski i mimo polskobrzmiącego nazwiska nauczał tylko w języku niemieckim i zwalczał język polski, mimo że znaczna część ludności ze wsi i okolicy językiem polskim się posługiwała.
Budynek szkolny był w opłakanym stanie, w 1887 r. został przez nieznanego sprawcę podpalony, po czym w tym samym roku wzniesiono nowy, a budowniczym był Hofman z Tczewa.
Szkoła była katolicka do 1939 r., kiedy to połączono ją ze szkołą ewangelicką. Szkoła ewangelicka powstała tu wraz ze zborem ewangelickim i świątynią w XVI w., po świątyni nie ma obecnie śladu.
Kościół katolicki, obecnie pw. Matki Bożej Wniebowzięcia, został pobudowany w pierwszej połowie XIV w. wieżę zaś w XVIII w. Jest ona o podstawie ceglanej a następnie drewnianej z hełmem, zakończonym na zwieńczeniu gałką z kogutem. W wieżę 10 maja 1888 r. uderzył piorun, niszcząc ją i powodując pożar świątyni Kościół był wielokrotnie remontowany.
W latach II wojny światowej przez miejscowość poprowadzono odcinek (jedno pasmo) autostrady Berlin- Królewiec, drogę budowali jeńcy wojenni podobnie jak i most na Wiśle.
Do 1945 r., zanim miejscowość otrzymała obecną nazwę, nazywano ją Kunzendorf, poprzednio jeszcze Kuntzendorft, Kuntzendorff.