Zapraszamy Czytelników do podróży w czasy dagerotypii i początków fotografii. Jak rozwijały się w dawnym Elbingu? Kto się taką działalnością zajmował? O tym wszystkim opowiada Danuta Thiel-Melerska, muzealniczka z wieloletnim doświadczeniem, mieszkającą obecnie w podelbląskim Nadbrzeżu. Dzisiaj odcinek drugi naszego nowego cyklu.
Wiadomości o fotografii w gazetach elbląskich po 1839 roku
O wszelkich nowościach fotograficznych pisano niezwłocznie w prasie i informowano mieszkańców Elbląga o bieżącym rozwoju technicznym fotografii. W 1840 r. ukazywały się w elbląskich gazetach bardzo często informacje na temat dagerotypii. Jedną z ważniejszych wiadomości tego roku była wzmianka z 30 września dotycząca szwajcarskiego malarza Jana Baptysty Isenring, który wykonywał i pokazywał bardzo wyraźne obrazy ludzi, z całkowicie otwartymi oczyma i w różnej wielkości. Portrety te wykonywał z skonstruowanymi przez siebie aparatami. W 1842 roku donoszono, że Jan Baptysta Isenring potrafił wykonywać kolorowe dagerotypy. Także elbląski złotnik U.M. Ries z Kurze Hinterstr. 5 (obecnie ul.Krótka) w 1844 roku ogłaszał, że gustownie obramowuje portrety-dagerotypie 9. Wnioskować z tego można, że elblążanie interesowali się żywo nowym wynalazkiem, skoro opłacało mu się ponieść znaczne koszty ogłoszenia w gazecie.
W 1844 roku w kwietniu w "Elbinger Anzeiger" ukazała się informacja o wykonywaniu z dagerotypii pozytywów na papierze. Fotografia ta przybierała kolor ciemno pomarańczowy. Możliwe, że były to pierwsze próby z utworzeniem albuminowego papieru fotograficznego, który to sposób opatentowano w 1847 r.. Albuminowy papier używany był w fotografii jeszcze do 1890 roku.
Litografie Elbląga wykonane w 1847 roku sprzedawano w Elblągu w księgarni A. Rahnke na Schmiedestr. 9 (obecnie ul. Kowalska). Można było je tutaj kupić za 5 lub 10 sgr. Prezentowały widoki Elbląga, także Bażantarni, Kadyn, Krynicy Morskiej, Braniewa, Fromborka, Malborka (8 różnych widoków), Kwidzyna, Grudziądza, Gdańska, Torunia, Gniewu 10.
Niestety nie podano w tymże ogłoszeniu autora litografii. Możliwe, że posługiwano się w tej pracy wcześniej wykonanymi fotografiami, co było w tym czasie powszechną praktyką. W księgarni tej w 1849 roku reklamowano sprzedaż książki Dielitza "Panoramen mit Bildern" (Panoramy ze zdjęciami) autorstwa Hosemann'a i tego samego autora "Land- und Seebildern" (Zdjęcia lądowe i morskie) i "Die Welt in Bildern" (Świat na zdjęciach). W kwietniu 1847 roku w jednym z ogłoszeń właściciela objazdowego muzeum anatomicznego, które znajdowało się w sali pana Banduhn, można było obejrzeć za jedyne 5 lub 2 ½ sgr. teatr Daguerra. Co mogło to oznaczać? Przypuszczalnie chodziło o słynne panoramy Louis'a Daguerra, za które otrzymał Legię Honorową od rządu francuskiego.
W następnych latach w gazetach elbląskich informacje dotyczące fotografii ukazywały się już tylko sporadycznie. Koniec ery dagerotypii nastąpił w końcu lat 40. XIX wieku. Wszyscy fotografowie przeszli wówczas na wykonywanie portretów na papierze albuminowym, co łączyło się z łatwiejszym sposobem wykonywania fotografii z tzw. mokrej płyty. Ze szklanej płytki można było otrzymywać wiele pozytywów a zatem wiele fotografii.
Pierwsze dagerotypie i atelier dagerotypiczne w Elblągu
Pierwsze próby w Elblągu samodzielnego wykonania dagerotypii podejmował aptekarz Fryderyk Rudolf Rhode latem 1843 roku. Niestety nie zachowały się żadne jego dagerotypie.11. Rudolf Rhode był synem elbląskiego kupca Christopha Rhode i Doroty z d. Gerner. Miał troje rodzeństwa.
Fryderyk Rudolf urodził się w Elblągu 22 grudnia 1811 roku. Wiemy jedynie, że jako kawaler w wieku 45 lat ożenił się 21 lipca 1856 roku w Berlinie z wdową Emilią Luizą Albertyną Zimmer z d. Weber. W 1869 roku już nie żył, bo w adnotacji ślubnej adoptowanej córki Emmy Rhode zaznaczono jego śmierć.
Berlińczyk C. F. Lehmann był pierwszym dagerotypistą, który odwiedził Elbląg. W Berlinie fotografów o tym nazwisku było kilku, ale tylko ten fotograf o inicjałach C.F. figuruje w berlińskiej księdze adresowej. W latach 1823 – 1845 miał atelier na Friedrich Strasse 229 w Berlinie. 11 maja 1844 roku na pięć dni, jak pisze w swoim ogłoszeniu, odwiedził Elbląg. Przy Friedrich Wilhelm Platz (obecnie plac Słowiański) w Hotelu de Berlin wynajął pokój nr 9 i tam przyjmował swoich klientów.
W "Elbinger Anzeigen" czytamy: „[...] poprzez to, że otrzymałem wszechstronne wykształcenie w tym zawodzie, a posiadanie doskonałych aparatów umożliwia mi tworzenie obrazów, które oddają wyjątkową ostrość i jednocześnie miękkość postaci. Wykonuję ujęcia rodzinne, od 3 do 11 osób, potrzebuję na to mniej jak jedną minutę, przy czym każdy kontur jest niezwykle wyraźny. Próby portretów można u nas wcześniej obejrzeć. Wynalazłem lepszą metodę dagerotypowania, bez światła słonecznego wykonuję doskonałe portrety. Metoda ta pozwala mi na odwiedziny Państwa mieszkań i tam sporządzenia dagerotypii. Jednocześnie udzielam lekcji w dagerotypowaniu”12. Przypuszczać można, że kilku elblążan skorzystało z tej ostatniej możliwości nauczenia się wykonywania portretów. Ogłoszenie to ukazało się tylko jeden raz w gazecie. Możemy domniemywać, że pan Lehmann po krótkim pobycie w Elblągu wyruszył w dalszą „fotograficzną” podróż.
Ciąg dalszy za tydzień
O autorce:
Danuta Thiel-Melerska - ur. w Tczewie. Absolwentka Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu. Do 1984 roku kierownik Muzeum Powiśla w Sztumie, kustosz Muzeum Zamkowego w Malborku, kierownik Archiwum Miejskiego w Lörrach (Niemcy), obecnie na emeryturze. Zajmuje się historią fotografii, dziejami wsi pomorskich, historią żelazek, genealogią i ogrodem. Mieszka w Nadbrzeżu koło Tolkmicka.
Przypisy:
9. Elbinger Anzeigen, 1844, nr 39 z 15 V, s. 8.
10. Elbinger Anzeigen, 1847, nr 65 z 14 VIII, s. 6.
11. Jahresbericht des Gewerbe Vereins zu Elbing, Elbing 1902/1903.
12. Elbinger Anzeigen, 1844, nr 38 z 11 V, s. 7
O wszelkich nowościach fotograficznych pisano niezwłocznie w prasie i informowano mieszkańców Elbląga o bieżącym rozwoju technicznym fotografii. W 1840 r. ukazywały się w elbląskich gazetach bardzo często informacje na temat dagerotypii. Jedną z ważniejszych wiadomości tego roku była wzmianka z 30 września dotycząca szwajcarskiego malarza Jana Baptysty Isenring, który wykonywał i pokazywał bardzo wyraźne obrazy ludzi, z całkowicie otwartymi oczyma i w różnej wielkości. Portrety te wykonywał z skonstruowanymi przez siebie aparatami. W 1842 roku donoszono, że Jan Baptysta Isenring potrafił wykonywać kolorowe dagerotypy. Także elbląski złotnik U.M. Ries z Kurze Hinterstr. 5 (obecnie ul.Krótka) w 1844 roku ogłaszał, że gustownie obramowuje portrety-dagerotypie 9. Wnioskować z tego można, że elblążanie interesowali się żywo nowym wynalazkiem, skoro opłacało mu się ponieść znaczne koszty ogłoszenia w gazecie.
W 1844 roku w kwietniu w "Elbinger Anzeiger" ukazała się informacja o wykonywaniu z dagerotypii pozytywów na papierze. Fotografia ta przybierała kolor ciemno pomarańczowy. Możliwe, że były to pierwsze próby z utworzeniem albuminowego papieru fotograficznego, który to sposób opatentowano w 1847 r.. Albuminowy papier używany był w fotografii jeszcze do 1890 roku.
Litografie Elbląga wykonane w 1847 roku sprzedawano w Elblągu w księgarni A. Rahnke na Schmiedestr. 9 (obecnie ul. Kowalska). Można było je tutaj kupić za 5 lub 10 sgr. Prezentowały widoki Elbląga, także Bażantarni, Kadyn, Krynicy Morskiej, Braniewa, Fromborka, Malborka (8 różnych widoków), Kwidzyna, Grudziądza, Gdańska, Torunia, Gniewu 10.
Niestety nie podano w tymże ogłoszeniu autora litografii. Możliwe, że posługiwano się w tej pracy wcześniej wykonanymi fotografiami, co było w tym czasie powszechną praktyką. W księgarni tej w 1849 roku reklamowano sprzedaż książki Dielitza "Panoramen mit Bildern" (Panoramy ze zdjęciami) autorstwa Hosemann'a i tego samego autora "Land- und Seebildern" (Zdjęcia lądowe i morskie) i "Die Welt in Bildern" (Świat na zdjęciach). W kwietniu 1847 roku w jednym z ogłoszeń właściciela objazdowego muzeum anatomicznego, które znajdowało się w sali pana Banduhn, można było obejrzeć za jedyne 5 lub 2 ½ sgr. teatr Daguerra. Co mogło to oznaczać? Przypuszczalnie chodziło o słynne panoramy Louis'a Daguerra, za które otrzymał Legię Honorową od rządu francuskiego.
W następnych latach w gazetach elbląskich informacje dotyczące fotografii ukazywały się już tylko sporadycznie. Koniec ery dagerotypii nastąpił w końcu lat 40. XIX wieku. Wszyscy fotografowie przeszli wówczas na wykonywanie portretów na papierze albuminowym, co łączyło się z łatwiejszym sposobem wykonywania fotografii z tzw. mokrej płyty. Ze szklanej płytki można było otrzymywać wiele pozytywów a zatem wiele fotografii.
Pierwsze dagerotypie i atelier dagerotypiczne w Elblągu
Pierwsze próby w Elblągu samodzielnego wykonania dagerotypii podejmował aptekarz Fryderyk Rudolf Rhode latem 1843 roku. Niestety nie zachowały się żadne jego dagerotypie.11. Rudolf Rhode był synem elbląskiego kupca Christopha Rhode i Doroty z d. Gerner. Miał troje rodzeństwa.
Fryderyk Rudolf urodził się w Elblągu 22 grudnia 1811 roku. Wiemy jedynie, że jako kawaler w wieku 45 lat ożenił się 21 lipca 1856 roku w Berlinie z wdową Emilią Luizą Albertyną Zimmer z d. Weber. W 1869 roku już nie żył, bo w adnotacji ślubnej adoptowanej córki Emmy Rhode zaznaczono jego śmierć.
Berlińczyk C. F. Lehmann był pierwszym dagerotypistą, który odwiedził Elbląg. W Berlinie fotografów o tym nazwisku było kilku, ale tylko ten fotograf o inicjałach C.F. figuruje w berlińskiej księdze adresowej. W latach 1823 – 1845 miał atelier na Friedrich Strasse 229 w Berlinie. 11 maja 1844 roku na pięć dni, jak pisze w swoim ogłoszeniu, odwiedził Elbląg. Przy Friedrich Wilhelm Platz (obecnie plac Słowiański) w Hotelu de Berlin wynajął pokój nr 9 i tam przyjmował swoich klientów.
W "Elbinger Anzeigen" czytamy: „[...] poprzez to, że otrzymałem wszechstronne wykształcenie w tym zawodzie, a posiadanie doskonałych aparatów umożliwia mi tworzenie obrazów, które oddają wyjątkową ostrość i jednocześnie miękkość postaci. Wykonuję ujęcia rodzinne, od 3 do 11 osób, potrzebuję na to mniej jak jedną minutę, przy czym każdy kontur jest niezwykle wyraźny. Próby portretów można u nas wcześniej obejrzeć. Wynalazłem lepszą metodę dagerotypowania, bez światła słonecznego wykonuję doskonałe portrety. Metoda ta pozwala mi na odwiedziny Państwa mieszkań i tam sporządzenia dagerotypii. Jednocześnie udzielam lekcji w dagerotypowaniu”12. Przypuszczać można, że kilku elblążan skorzystało z tej ostatniej możliwości nauczenia się wykonywania portretów. Ogłoszenie to ukazało się tylko jeden raz w gazecie. Możemy domniemywać, że pan Lehmann po krótkim pobycie w Elblągu wyruszył w dalszą „fotograficzną” podróż.
Ciąg dalszy za tydzień
O autorce:
Danuta Thiel-Melerska - ur. w Tczewie. Absolwentka Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu. Do 1984 roku kierownik Muzeum Powiśla w Sztumie, kustosz Muzeum Zamkowego w Malborku, kierownik Archiwum Miejskiego w Lörrach (Niemcy), obecnie na emeryturze. Zajmuje się historią fotografii, dziejami wsi pomorskich, historią żelazek, genealogią i ogrodem. Mieszka w Nadbrzeżu koło Tolkmicka.
Przypisy:
9. Elbinger Anzeigen, 1844, nr 39 z 15 V, s. 8.
10. Elbinger Anzeigen, 1847, nr 65 z 14 VIII, s. 6.
11. Jahresbericht des Gewerbe Vereins zu Elbing, Elbing 1902/1903.
12. Elbinger Anzeigen, 1844, nr 38 z 11 V, s. 7