Fajki dla zdrowia (Historia jednego przedmiotu cz. 48)

Fajki, co oczywiste, związane są z używaniem tytoniu, który sprowadzony z Ameryki stał się niezwykle popularną używką wśród Europejczyków. W Europie zwyczaj palenia tytoniu rozpoczął się w Anglii w XVI wieku, skąd rozprzestrzenił się do Holandii, gdzie powstały największe centra produkcji fajek glinianych. Od XVII wieku zaczęły powstawać warsztaty w Amsterdamie, Leidzie i Gouda. Ta ostatnia stała się głównym dostawcą fajek do innych miast europejskich, m.in. do Elbląga.
       Fajki i tytoń stanowiły często wyposażenie aptek, ponieważ powszechnie sądzono, że palenie tytoniu wpływa korzystnie na zdrowie. Najprawdopodobniej pogląd ten wykształcił się po epidemiach dżumy atakującej Europę w XVII wieku. Sądzono zatem, że palenie suchego i gorącego tytoniu skutecznie przeciwdziała chorobom biorącym się z wilgoci.
       Fajka zachodnioeuropejska wykonywana była z charakterystycznej białej glinki kaolinowej. Najczęściej określana jest fajką jednorodną, ponieważ stanowiła całość od główki, czyli napychu, poprzez cybuch, aż po ustnik. W Elblągu pojawiały się także fajki z terenów wschodnioeuropejskich – Bułgarii czy Turcji - złożone z glinianej główki, długiego, często drewnianego cybucha i ustnika. Oba rodzaje fajek były używane w Polsce w XVII i XVIII wieku.
       Od początku XVII wieku fajki sprowadzane na statkach z Anglii i Holandii były sygnowane. Fajki z Goudy miały na bokach główki tarczę z herbem miasta i umieszczoną nad nią literę „S”. Na innych, na spodzie pięty, czyli wyrostka w dolnej części główki, można było ujrzeć litery „EB” z koroną lub bez niej, pochodzące od inicjałów rzemieślnika, sygnaturę przedstawiającą siedzącego lisa lub lilię burbońską wkomponowaną w romb. Wiele fajek z wykopalisk na Starym Mieście pochodzi z pruskiej wytwórni Rostin (dzisiejszy

Rościn), działającej od połowy XVIII do początku XIX wieku, w której oprócz oryginalnych wyrobów, oznaczanych napisami ROSTIN czy SALING, wytwarzano kopie fajek z Goudy (GOUDA). 
       W XVIII i XIX wieku najbardziej popularne stały się trzyczęściowe porcelanowe fajki. Na ich główkach najczęściej pojawiały się miniaturowe malowane dekoracje, określające często przynależność społeczną, zawodową lub środowiskową jej właściciela lub będące po prostu pamiątkami z podróży. Niektóre z nich można oglądać na wystawie Elbląg Reconditus.