Wspólnie z Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu prowadzimy cykl pn. "Historia jednego przedmiotu", w którym prezentujemy ciekawe eksponaty i ich historię. Przedmioty codziennego użytku odnalezione przez badaczy na ziemi (a czasem i w ziemi) elbląskiej przybliżą nam jej dawnych mieszkańców. Dziś o magicznym amulecie z Truso.
W trakcie badań wykopaliskowych w 2007 roku w części portowej osady Truso, odkryto unikalny zespół przedmiotów związanych z wierzeniami i praktykami religijnymi. Składał się z dwóch kopułkowatych, ażurowych rozdzielaczy pasa złożonych razem w formę „medalionu”, w którego środku umieszczono srebrny pierścień. Rozdzielacze zdobione są maskami-twarzami wykonanymi w stylistyce Borre, rozmieszczonymi symetrycznie w trzech punktach na obwodzie każdej obręczy. Uwagę zwracają wyjątkowo realistycznie skomponowane ażurowe sploty kopułki w formie dużych trykwetr.
Umieszczony wewnątrz „medalionu” taśmowaty pierścień jest wyrobem jubilerskim spotykanym zarówno na cmentarzyskach (m.in. w Birce i Hedeby), osadach wczesnomiejskich, jak również w skarbach. Jako forma ozdoby w jubilerstwie skandynawskim pierścienie pojawiły się w X wieku i były używane do końca okresu wikińskiego.
Sądząc z kontekstu odkrycia - między budynkami, w warstwie ilasto-piaszczystej - mamy do czynienia z klasyczną zgubą albo z depozytem o charakterze wotywnym. Uwagę zwraca wyjątkowo bogaty i silny przekaz symboliczny poszczególnych elementów, jak również całości tego znaleziska. Wiele informacji o wyjątkowym znaczeniu pierścieni możemy znaleźć w skandynawskich sagach. Były one oznaką władzy, prestiżu i bogactwa, a zwłaszcza atrybutem mocy. Magiczna moc pierścienia wspomniana jest m.in. w opowieści o skarbie Nibelungów i klątwie karła Andvariego (pieśń Reginsmál, Edda Poetycka).
W przypadku rozdzielaczy pasa symboliczne przesłanie zawarte w kompozycji plastycznej jest jeszcze bardziej widoczne. Można uznać, że trzy maski-głowy połączone są magicznym splotem nawiązującym do symbolu valknuta – trzy przeplecione trójkąty. Znak ten związany był zapewne z Odynem i symbolizować może pokonanego przez Thora Olbrzyma Trivaldiego (potrójnie silnego), który posiadał dziewięć głów (potrójnie trzy). Można także wskazać symboliczne znaczenie całego pasa jako „pasa mocy” Thora – Megingiard – dopiero po włożeniu pasa uaktywniała się w nim „moc Asa”. Taka interpretacja trzech połączonych magicznym splotem masek rozdzielacza (Odyn → Thor → Triwaldi) jest bardzo prawdopodobna.
Zupełnie inne obszary skandynawskich wierzeń odsłania analiza symboliki amuletu na gruncie kosmologicznej wizji dziewięciu krain (3x3) składających się na całość Świata. Były to krainy Bogów (Asgard, Vanheim, Alfsheim); krainy Olbrzymów (Muspelheim, Niflheim, Jötunheim) i krainy Ludzi (Midgard, Svartalheim, Helheim).
Przy takiej interpretacji, nieoczekiwanie możemy odwołać się do konkretnych miejsc i obiektów. Według Leszka Słupeckiego, znakomitego znawcy mitologii skandynawskiej okresu wikińskiego, nazwa Ifing z Eddy Poetyckiej jest tożsama z nazwą Ilfing z relacji Wulfstana. Pierwsza z nich, oddzielała mityczne krainy Jötunheim i Asgard, druga, wypływała z jeziora nad którego brzegiem zbudowano Truso i również była rzeką graniczną - jak wykazała archeologiczna analiza osadnictwa wokół Truso, rzeka Ilfing (Elbląg) oddzielała osadnictwo słowiańskie (kraj Weonodland) od osadnictwa pruskiego (kraj Witland).
Edda Poetycka - Vafþruðnismál
Wafthrudnir rzekł:
15. „Powiedz mi, Gagnrad, co na progu stojąc
Sprawności swej chcesz dać dowód.
Jak zwie się rzeka dzieląca
Ziemie olbrzymów od bogów?”
Odin rzekł:
16. „Ifing zwie się rzeka
Dzieląca ziemie olbrzymów od bogów;
Otwarta płynie ona od wiecznych czasów,
Lodem nie pokryje się nigdy”
Tłumaczenie: Apolonia Załuska Strömberg
Umieszczony wewnątrz „medalionu” taśmowaty pierścień jest wyrobem jubilerskim spotykanym zarówno na cmentarzyskach (m.in. w Birce i Hedeby), osadach wczesnomiejskich, jak również w skarbach. Jako forma ozdoby w jubilerstwie skandynawskim pierścienie pojawiły się w X wieku i były używane do końca okresu wikińskiego.
Sądząc z kontekstu odkrycia - między budynkami, w warstwie ilasto-piaszczystej - mamy do czynienia z klasyczną zgubą albo z depozytem o charakterze wotywnym. Uwagę zwraca wyjątkowo bogaty i silny przekaz symboliczny poszczególnych elementów, jak również całości tego znaleziska. Wiele informacji o wyjątkowym znaczeniu pierścieni możemy znaleźć w skandynawskich sagach. Były one oznaką władzy, prestiżu i bogactwa, a zwłaszcza atrybutem mocy. Magiczna moc pierścienia wspomniana jest m.in. w opowieści o skarbie Nibelungów i klątwie karła Andvariego (pieśń Reginsmál, Edda Poetycka).
W przypadku rozdzielaczy pasa symboliczne przesłanie zawarte w kompozycji plastycznej jest jeszcze bardziej widoczne. Można uznać, że trzy maski-głowy połączone są magicznym splotem nawiązującym do symbolu valknuta – trzy przeplecione trójkąty. Znak ten związany był zapewne z Odynem i symbolizować może pokonanego przez Thora Olbrzyma Trivaldiego (potrójnie silnego), który posiadał dziewięć głów (potrójnie trzy). Można także wskazać symboliczne znaczenie całego pasa jako „pasa mocy” Thora – Megingiard – dopiero po włożeniu pasa uaktywniała się w nim „moc Asa”. Taka interpretacja trzech połączonych magicznym splotem masek rozdzielacza (Odyn → Thor → Triwaldi) jest bardzo prawdopodobna.
Zupełnie inne obszary skandynawskich wierzeń odsłania analiza symboliki amuletu na gruncie kosmologicznej wizji dziewięciu krain (3x3) składających się na całość Świata. Były to krainy Bogów (Asgard, Vanheim, Alfsheim); krainy Olbrzymów (Muspelheim, Niflheim, Jötunheim) i krainy Ludzi (Midgard, Svartalheim, Helheim).
Przy takiej interpretacji, nieoczekiwanie możemy odwołać się do konkretnych miejsc i obiektów. Według Leszka Słupeckiego, znakomitego znawcy mitologii skandynawskiej okresu wikińskiego, nazwa Ifing z Eddy Poetyckiej jest tożsama z nazwą Ilfing z relacji Wulfstana. Pierwsza z nich, oddzielała mityczne krainy Jötunheim i Asgard, druga, wypływała z jeziora nad którego brzegiem zbudowano Truso i również była rzeką graniczną - jak wykazała archeologiczna analiza osadnictwa wokół Truso, rzeka Ilfing (Elbląg) oddzielała osadnictwo słowiańskie (kraj Weonodland) od osadnictwa pruskiego (kraj Witland).
Edda Poetycka - Vafþruðnismál
Wafthrudnir rzekł:
15. „Powiedz mi, Gagnrad, co na progu stojąc
Sprawności swej chcesz dać dowód.
Jak zwie się rzeka dzieląca
Ziemie olbrzymów od bogów?”
Odin rzekł:
16. „Ifing zwie się rzeka
Dzieląca ziemie olbrzymów od bogów;
Otwarta płynie ona od wiecznych czasów,
Lodem nie pokryje się nigdy”
Tłumaczenie: Apolonia Załuska Strömberg
Elbląska Gazeta Internetowa portEl.pl sprawuje patronat medialny nad Muzeum Archeologiczno-Historycznym
dr Marek F. Jagodziński, kustosz Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu