Historia elbląskich ulic (odc. 13): Fabryczna

Ulica swoją obecną nazwę zawdzięcza temu, że przebiega przez tereny dawnych fabryk, należących do dwóch znanych przedwojennych niemieckich przedsiębiorców. Po lewej stronie, patrząc w kierunku ulicy Malborskiej, mieściła się fabryka Ferdynanda Schichaua, produkująca parowozy; po prawej – fabryki Franza Komnicka, który żył w latach 1857-1938 i stworzył w Elblągu m.in. przemysł samochodowy. Komnick tak mocno przysłużył się rozwojowi miasta, że ówcześni elblążanie nazwali jego imieniem ulicę, przebiegającą przy fabryce, jeszcze za życia przedsiębiorcy (miano Komnicka dzisiejsza Fabryczna nosiła w latach 1924-45). Wcześniej, od ok. 1830 roku, ulica znana była jako Zewnętrzna Grobla Malborska (Äusserer Marienburgerdamm) i była drogą prowadzącą w kierunku Malborka.
      
       Pierwsza taka fabryka
       Franz Komnick urodził się w Tropiszewie niedaleko miejscowości Lichnowy. Gdy miał kilkanaście lat, ruszył w podróż po Europie, a pieniądze, które wówczas zarobił, zainwestował w warsztat w Lubieszewie koło Nowego Stawu. W 1888 roku skonstruował wysoko wydajną pompę wodną, która była doskonałym narzędziem do walki ze skutkami powodzi na Żuławach. Na tym zbił majątek, który zainwestował w Elblągu, gdzie przyjechał w 1898 roku.
       Komnick wykupił tereny przy obecnej ul. Janowskiej po firmie zmarłego H. Hotopa oraz tereny sąsiednie. Zbudował hale fabryczne i zaczął produkcję maszyn rolniczych, największych w tym czasie w Europie kotłów parowych. Swoje zakłady miał także w rejonie ulicy Dojazdowej (tam też mieściła się jego willa) i w dawnych hangarach lotniczych.
       W 1906 roku Franz Komnick otworzył w Elblągu pierwszą na wschodzie Niemiec fabrykę samochodów, która znajdowała się między obecną ulicą Fabryczną, Malborską i Dojazdową. Jego zakłady obejmowała także część dzisiejszej Alei Tysiąclecia (odcinek od Placu Grunwaldzkiego do Hetmańskiej), która przed wojną jeszcze nie istniała. Produkował tutaj zarówno auta osobowe, dostawcze, sportowe, jak i autobusy. Jego syn Otto startował w autach Komnicka w wyścigach samochodowych, dzięki czemu rosła sława firmy. Oprócz aut fabryka produkowała największe w ówczesnej Europie kotły parowe, sprzęt rolniczy, karetki, pojazdy specjalistyczne, a także sprzęt wojenny.

       Kryzys gospodarczy po I wojnie światowej spowodował upadek fabryki, mimo próby jej ratowania i przekształcenia w spółkę. Przedsiębiorca założył więc nową firmę - Franz Komnick i synowie (Komnick & Söhne AG), a w 1931 r. odsprzedał jej część (przy ul. Dojazdowej) koncernowi Bussing NAG, zostawiając sobie jedynie zakłady w okolicy Fabrycznej.
      
       Kino Zamech
       Podczas II wojny światowej fabryka została przestawiona na produkcję wojenną. Franz Komnick wojny nie doczekał, zmarł w 1938 roku. Jego nagrobek mieści się w lapidarium przy ul. Sadowej. Po 1945 roku zachowała się tylko jedna hala produkcyjna z fabryki Komnicka przy Fabrycznej, którą ówczesne Zakłady Mechaniczne „Zamech” zaadaptowały najpierw na halę sportową, a 12 kwietnia 1958 roku – na halę widowiskową z kinem, która mogła pomieścić 850 osób. Obiekt nazwano Kinem Zamech. Starsi elblążanie z pewnością pamiętają występy Witolda Małcużyńskiego, Michela Blocka, Maryli Rodowicz, Ireny Kwiatkowskiej, Hanki Bielickiej, Ireny Santor, Jonasza Kofty, Jana Pietrzaka, Mieczysława Fogga, Czesława Niemena, Anny Jantar, a także takich zespołów jak choćby: Czerwone Gitary, Lokomotiv GT, Lady Pank, TSA, Kombi. Hala niestety nie przetrwała do naszych czasów. Pod koniec lat 80. przestała pełnić swoją funkcję i stała niewykorzystana, aż w latach 90. strawił ją pożar