Skąd w Elblągu wziął się pomnik-czołg? Co wcześniej znajdowało się w tym miejscu? Gdzie mieścił się cmentarz św. Mikołaja? O tym wszystkim w najnowszym odcinku „Historii elbląskich ulic” opowiada jak co niedzielę Karol Wyszyński, przewodnik PTTK Elbląg.
Aleja Armii Krajowej miała być dłuższa
Obecna aleja Armii Krajowej powstała w 1948 r. W założeniach miała prowadzić od budynku Urzędu Miejskiego przy ul. Łączności i poprzez most na rzece Elbląg stanowić trasę wyjazdową z miasta w kierunku Gdańska. Na szczęście jej bieg zakończono na ul. Pocztowej, bo w innym przypadku likwidacji uległaby Brama Targowa.
Ulicę, której patronem został generał Karol Świerczewski, poprowadzono skrajem parku, które też nosił imię Świerczewskiego. Obie nazwy przetrwały do 1991 roku, kiedy park przemianowano na Planty, a patronem ulicy została Armia Krajowa.
Po lewej stronie alei, patrząc w kierunku ratusza, niedaleko ulicy Pocztowej znajduje się jeden z budynków z lat 60. XIX wieku, po dawnych zakładach Adolfa Neufelda. Obiekt kilka lat temu został gruntownie zmodernizowany, dzisiaj mieści się w nim m.in. bank i szkoła języków obcych.
Za odchodzącą w lewo ul. Pestalozziego stoi pomnik-czołg, odsłonięty 7 maja 1976 r. podczas ogólnopolskich obchodów Dni Zwycięstwa. Pomnik powstał z inicjatywy Mariana Szynkielewskiego, ówczesnego prezesa elbląskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK). Za czołgiem znajduje się miasteczko handlowe, powstałe w latach 90.
W miejscu, w którym stoi czołg, znajdował się kiedyś Bastion Psiej Uliczki, a później budynek Loży Masońskiej powstałej w XVIII w. Działalność tej i innych lóż zakończyła się w 1933 roku decyzją władz hitlerowskich. W pobliżu Loży Masońskiej znajdował się szpital, powstały w XVII w. W 1806 r. budynek przekształcony w szkołę imienia Pestalozziego, popularnie nazywaną „Szkołą Drewniaków”. Po 1945 roku z zabudowy nic nie pozostało.
Przy skrzyżowaniu Alei Armii Krajowej z 12 lutego znajduje się budynek wzniesiony w 1969 roku jako wielobranżowy sklep Feniks. W latach 90. na pierwszym piętrze znajdowały się butiki handlowe, obecnie mieści się tutaj siłownia, a na parterze market jednej z ogólnopolskich sieci handlowych.
Cmentarz przed przebudową
Przedłużeniem Alei Armii Krajowej jest ulica Grota Roweckiego, która przecięła istniejący tutaj po 1945 roku Plac Jedności Narodu. Przed rozbudową ulicy na wysokości aresztu śledczego mieścił się cmentarz św. Mikołaja (St. Nicolai Kirchhof), przypominają o tym pamiątkowe tablice umieszczone na skarpie przy areszcie.
Po lewej stronie ulicy przed Zespołem Państwowych Szkół Muzycznych im. K. Wiłkomirskiego znajduje się Skwer Rotmistrza Pileckiego, a przy nim pomnik Polskiego Państwa Podziemnego. Został on odsłonięty w pierwotnej wersji 27 września 1999 r., później go rozbudowano. Pomnik jest autorstwa Grzegorza Owczarka i Romana Fusa. Inicjatorem jego powstania jest środowisko kombatanckie Armii Krajowej.
Po przeciwnej stronie, na Placu Konstytucji, wznosi się kolejny pomnik odsłonięty 22 lipca 1975 r., za czasów PRL nazywano to miejsce Placem Zgromadzeń Ludowych. Sam pomnik jest dziełem krakowskiego rzeźbiarza Jana Sieka. Według założenia autora ma przedstawiać rozwiniętą na wietrze flagę. Jego powierzchnię ozdabiają sceny związane z polskością Elbląga, a z przeciwnej strony są sceny związane z gospodarką i przemysłem Ziemi Elbląskiej. Niektórzy mieszkańcy nazywają ten pomnik „wątrobą”.