W dzisiejszym odcinku „Historii elbląskich ulic” wracamy do ciekawostek związanych z ulicą Mostową, a konkretnie – z katedrą św. Mikołaja, która jest jedyną istniejącą do dzisiaj budowlą po prawej stronie ulicy, patrząc w kierunku rzeki. O jej historii opowiada Karol Wyszyński, przewodnik PTTK.
Jedyny katolicki kościół
Początkowo kościół był niską halową budowlą, do której od strony zachodniej dostawiono wieżę. W połowie XIV w. podniesiono nawę główną, w latach 1380-1430 podniesiono nawy boczne. Jednocześnie do wieży dostawiono dwie boczne, które wzmocniły ją, bo groziła zawaleniem. Kościół przypominał wówczas bazylikę.
Po 1454 r i inkorporacji Elbląga do państwa polskiego, a następnie po reformacji, świątynia pozostała jedynym kościołem katolickim w Elblągu, patronat nad kościołem obejmują każdorazowo królowie polscy. Jednak wbrew umowom, w 1573 r. kościół przejęli protestanci. Po restrykcjach ze strony polskiego króla Zygmunta III jak i dyplomatycznych zabiegach Stefana Sadorskiego (przyczynił on się do powstania również obecnego sanktuarium Święta Lipka) kościół powrócił pod zwierzchność katolików.
Wielki pożar
26 kwietnia 1777 r. uderzenie pioruna w wieżę kościoła spowodował pożar i zniszczenie kościoła oraz sąsiedniego ratusza. W świątyni runęły sklepienia i zawaliła się wieża. Udało się uratować wiele cennych przedmiotów, wiele uległo jednak zniszczeniu. Ocalała chrzcielnica z brązu z 1387 r., dzieło mistrza Bernhusera, zniszczeniu uległa jedynie jej pokrywa.
Kościół odbudowywano wiele lat, obniżono jego wysokość o 7 metrów, wykonano drewniane sklepienie, a dach wykonano jako jednokalenicowy z sygnaturką. Samą wieżę odbudowano dopiero w 1907 r., wznosząc ją na wysokość 97 metrów, a dokonała tego elbląska firma budowlana należąca do Otto Depmeiera.
Ciekawostką jest to, że 9 listopada 1831 r. gen. Rybiński, internowany wraz z innymi żołnierzami polskimi uczestnikami Powstania Listopadowego, zamówił w kościele św. Mikołaja uroczyste nabożeństwo dla uczczenia poległych w tym powstaniu.
Katedra od 1992 roku
Świątyni ponownie została zrujnowana podczas walk o Elbląg w styczniu i lutym 1945 r . Zawaliły się stropy, a z wieży pozostał tylko wewnętrzny metalowy szkielet. Do odbudowy przystąpiono w 1948 r. O ogromie zniszczeń świątyni może świadczyć, że z jej wnętrza wywieziono 7 tysięcy metrów sześciennych gruzu. Przy odgruzowaniu pracowali społecznie mieszkańcy, w tym uczniowie, a także młodzież ze Służby Polsce. Strop odbudowanej świątyni wykonano z betonu, a dach wykonano jako trójkalenicowy. Kościół otrzymał dzwony z dawnego kościoła św. Anny. Nadmienić tu należy, że jeszcze w czasie I wojny światowej stracił brązowe dzwony skonfiskowane przez władze pruskie na cele przemysłu zbrojeniowego.
Obecnie na wyposażeniu kościoła św. Mikołaja, który w 1992 r. podniesiono do godności katedry nowo utworzonej Diecezji Elbląskiej znajdują się: wspomniana chrzcielnica z 1387 r., Grupa Ukrzyżowania oraz figury 12 apostołów z XIV w. ufundowane przez proboszcza Mikołaja Wulsacka. Proboszcz ten założył też pierwszą szkołę w Elblągu oraz bibliotekę.
W świątyni znajduje się szereg ołtarzy pochodzących z innych kościołów naszego miasta. Relikwia Krzyża Świętego pochodząca z dawnej kaplicy zamkowej, a ofiarowana jej w 1237 r. przez Wielkiego Mistrza Herman von Salza.
Przed katedra, po jej zachodniej stronie, w czerwcu 2001 r. odsłonięto pomnik Jana Pawła II na pamiątkę wizyty w Elblągu. Jest to dzieło Wawrzyńca Sampa.