Czym zasłynął w historii Jan Bażyński? Co wspólnego z jego życiem ma wieś Bażyny pod Ornetą? Jak dawniej wyglądały Młynary? O tym w dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
W pobliżu Ornety, a więc na Warmii, znajduje się miejscowość Bażyny. To wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1289 r. na pruskim polu Baysen i Naglandithin przez biskupa warmińskiego Henryka I Fleminga (1230-1300). Nazwa nawiązuje do pola Baysen, ale także do rodu Bażyńskich, którzy wywodzili się z rodu Flemingów. Właścicielami Baysen były następnie rody: Bartsch (w XVII w.), potem von Prinz. W listopadzie 1946 r. nazwę Baysen spolszczono właśnie na Bażyny.
Tutaj warto dodać, że Jakub Bartsch odnowił miejscowy kościół, o czym informuje zachowana tablica kamienna z jego herbem wiewiórką (wiewiórka występuje też jako element w herbie Bażyńskich, w swoim herbie ma też ją gmina Elbląg).
We wsi zachował się kościół pw. Św. Mikołaja i św. Rocha. Pochodzi z XIV w., w 1937 r. postawiono nową wieżę (poprzednią rozebrano w połowie XIX w.). Ołtarz główny pochodzi z 1745 r., a boczne z 1780 r. Dzwon i chrzcielnica pochodzą z XV w.
W miejscowości znajduje się kapliczka przydrożna z XIX w. oraz pozostałość po zespole dworskim (ostania przebudowa w połowie XVIII w). Nie mogę nigdzie znaleźć informacji, co stało się z dwoma portretami Jana Bażyńskiego przedstawiającymi go jako zwycięzcę Mahometan. O obrazach tych wspomina Mieczysław Orłowicz w” Ilustrowanym przewodniku po Mazurach Pruskich i Warmii” (Lwów 1923 r., wznowienie „Ilustrowany przewodnik po Mazurach i Warmii”)
Jan Bażyński
Ta postać zasługuje na przybliżenie. Zwany też był Johanes von Baysen, wywodził się z rodu Flemingów. Urodził się ok. 1390 r., zmarł w 1459 r. Miał dwóch braci: Gabriela oraz Ścibora. Jan był dyplomatą zakonu krzyżackiego w Anglii, Danii i Portugalii. Wysławił się walką z Maurami.
Udzielił znacznych pożyczek Zakonowi Krzyżackiemu, za co otrzymał w zamian Kadyny. Począwszy od 1423 r. brał udział w zjazdach stanów pruskich. Został przywódcą powstania przeciw Krzyżakom, a w 1454 r. na czele delegacji stanów pruskich przybył do Krakowa i zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka o inkorporację ziem krzyżackich do Polski. Został pierwszym gubernatorem Prus Królewskich, początkowo z siedzibą w Elblągu, a następnie w Malborku. Po śmierci został pochowany w Elblągu. Jego następcą został brat Ścibor Bażyński, również jeden z założycieli Związku Pruskiego.
Młynary
W dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” odwiedzamy również Młynary, które zostały założone w 1327 r. przez elbląskiego komtura Hermana von Öttingena i do 1945 r. nosiły miano Mühlhausen. Po sekularyzacji Prus weszły w granice tego państwa. W latach 1678-1806 w Młynarach mieścił się garnizon brandenburski, który nie zapobiegł jednak krótkiej okupacji miasta przez Rosjan w latach 1765-1763 podczas wojny siedmioletniej.
Młynary od 1852 r., dzięki położeniu na trasie linii kolejowej z Berlina do Królewca, prężnie się rozwijały. Powstał tu przemysł drzewny, garbarski i piwowarski. Już w 1901 r. w mieście powstała elektrownia, rok wcześniej dotarła tu linia telefoniczna.
W styczniu 1945 r. w wyniku działań wojennych zostało zniszczone 70 procent miejscowości, która po wojnie utraciła prawa miejskie. Nowymi mieszkańcami zostali przybysze z dawnych Kresów Wschodnich, a Młynary ponownie stały się miastem dopiero w 1984 r.
W Młynarach do dzisiaj zachował się kościół św. Piotra Apostoła z XIV w. wraz z ołtarzem i amboną z XVII w. Ambona jest dziełem elblążanina Hansa Ohlmanna. Organy pochodzą z polowy XVIII w. i powstały w królewieckim warsztacie Adama Gottloba Caspariniego, prospekt zaś do nich wykonał Jahan Turek z Ostródy. Ciekawym rozwiązaniem jest ogrzewanie świątyni, jest ono takie samo jak na zamku malborskim.
Więcej o Młynarach za tydzień.