04 Forma Zbigniewa Gostomskiego na tle wyburzanych budynków przy ul. Teatralnej (fot. archiwum autora)
Co w Elblągu i okolicach wydarzyło się na przestrzeni wieków pomiędzy 16 a 22 lipca? Gdzie znajdowała się elbląska synagoga, jak stalinowskie władze wykorzystały wypadek do prześladowania elblążan i kiedy Elbląg odznaczono orderem? Tego i innych ciekawostek możecie się dowiedzieć z kolejnego odcinka „Kalendarium elbląskiego”, przygotowywanego wspólnie z telewizją Truso.tv
16 lipca 1985 r. W wieku 35 lat zmarł Aleksander Płyszewski, wybitny sportowiec, sędzia klasy międzynarodowej, kierownik wyszkolenia Elbląskiego Klubu Karate. Aleksander Płyszewski początkowo trenował judo, ale to karate stało się jego pasją. Odbył kurs instruktorski i ogłosił nabór do sekcji, na który zgłosiło się 250 chłopców. Była to sekcja karate kyokushinkai przy TKKF, która później przekształciła się w samodzielny Elbląski Klub Karate. Płyszewski zdawał sobie sprawę, że sam niewiele jeszcze umie, więc jeździł po Europie uczyć się od mistrzów. Dzięki niemu Elbląg stał się jednym z głównych ośrodków karate w Polsce. Tu w przeddzień stanu wojennego, 12 grudnia 1981 r., zorganizowano I Mistrzostwa Polski w Karate. Aleksander Płyszewski zmarł w wieku 35 lat, 16 lipca 1985 roku.
17 lipca 1949 r. Ok. 2 w nocy spłonęła remontowana hala nr 20 Zakładów Mechanicznych im. Karola Świerczewskiego w Elblągu. Pożar stał się pretekstem do masowych aresztowań i represji na ludności cywilnej, w tym repatriantach z Francji. UB pod zarzutem sabotażu i szpiegostwa aresztował ok. 150 osób. Aresztowanych torturami zmuszano do składania fałszywych zeznań. Trzy osoby skazano na śmierć, sześć na długoletnie więzienie. Wielu aresztowanych zwolniono dopiero w 1956 roku. W 1993 r. odsłonięto pamiątkową tablicę upamiętniającą pożar hali i represje. Ulicę Hożą Rada Miejska przemianowała na Skwer Ofiar Sprawy Elbląskiej.
18 lipca 1868 r. Zakończono budowę nowego i większego budynku gminy żydowskiej. W dawnym Elblągu był zakaz osiedlania się Żydów, stąd pierwsi wyznawcy judaizmu zamieszkali tu dopiero po rozbiorach, w 1783 r. Ponieważ rodzin żydowskich przybywało, potrzebna była synagoga i cmentarz na pochówki . Cmentarz powstał w 1812 r., a synagogę wzniesiono w 1824 r.. Niewielki budynek, ulokowany na parceli pomiędzy ul. Chmurną a Szpitalną, wkrótce nie mógł pomieścić prawie pół tysiąca wiernych, stąd konieczność jego powiększenia. Elbląską synagogę spalili Niemcy podczas nocy kryształowej w 1938 r.
19 lipca 1997 r. Rozebrano pawilony handlowe przy ul. Parkowej (dziś 3 Maja) Okolice pomnika Odrodzenia to wciąż niezagospodarowany teren. Stały zbudowane zaledwie kilka lat przed wojną kamienice, które nie przetrwały wojennej zawieruchy. Po usunięciu gruzów wybudowano tymczasowe pawilony handlowe „prywatnej inicjatywy”. Można było kupić tu warzywa i owoce, ciastka i słodycze, zioła i przetwory spółdzielni Żuławy, szytą przez prywatnych krawców odzież, niewielkie zwierzęta i karmę dla nich, ale też pocztówki dźwiękowe, a nawet nagrać swoje życzenia. Część pawilonów rozebrano w 1974r., gdy budowano pomnik Odrodzenia. Pozostałe w roku 1997.
20 lipca 1985 r. Na stację w Elblągu przyjechał pierwszy elektryczny pociąg z Malborka.
Kartka pocztowa wydana z okazji elektryfikacji linii kolejowej do Elbląga
Już przed wojną planowano elektryfikację kolei, a właściwie prowadzącego przez centrum miasta odcinka kolei łącznikowej. Jednak na pierwszy elektryczny pociąg trzeba było czekać w naszym mieście jeszcze kilkadziesiąt lat. Odcinek z Tczewa do Malborka zelektryfikowano w listopadzie 1983 r., 30 czerwca 1985 r. pociąg elektryczny dotarł do Iławy, a 20 lipca do Elbląga. Uroczystość z tej okazji odbyła się dwa dni później – w święto Odrodzenia – 22 lipca. W planach były jeszcze linie z Malborka do Kwidzyna, Grudziądza i Torunia, ale nic z tego nie wyszło…
21 lipca 1974 r. Rada Państwa przyznała Elblągowi Order Sztandaru Pracy I klasy. Lata 1972-76 były czasem dynamicznego rozwoju Elbląga. Do miasta trafiły miliony złotych z rządowej uchwały nr 40/72 ws. rozwoju i modernizacji Elbląga do roku 1975. Budowano hale fabryczne i mieszkania, szkołę muzyczną i gmach politechniki, wodociągi i sieć ciepłowniczą, wreszcie nowy dworzec PKS. Zapomniane wcześniej miasto modernizowało się na potęgę, zanim ktokolwiek myślał, że będzie stolicą nowego województwa. Był rok 1974 i zbliżał się czas podsumowania zrealizowanych zadań, a także okrągła rocznica powrotu Elbląga do Macierzy. Odznaczenie miasta orderem w czasach PRL było wielkim wyróżnieniem. Order Sztandaru Pracy I klasy wręczono na uroczystej sesji Miejskiej Rady Narodowej 8 lutego 1975 roku.
22 lipca 1965 r. Inauguracja I Biennale Form Przestrzennych. Nie byłoby Biennale i elbląskich form przestrzennych, gdyby nie Gerard Kwiatkowski i Marian Bogusz, gdyby nie porwani szaleńczą ideą sekretarze partyjni i władze miasta, a przede wszystkim dyrekcja i załoga Zamechu. Już przed wojną sformułowano ideę wyjścia sztuki z sal muzealnych i wystawienniczych i włączenia jej w obręb życia publicznego. Ale nikt nigdy ani wcześniej ani później nie zrobił tego w takiej skali, jak Gerard Kwiatkowski. Artyści zbratali się z robotnikami, wspólnie tworzyli, pracowali, jedli i odpoczywali. Abstrakcyjne, czasami wręcz dziwaczne, a przede wszystkim niefunkcjonalne formy przestrzenne wypełniły krajobraz zrujnowanego wojną miasta, oddziałując na kolejne pokolenia mieszkańców. Elbląg stał się otwartą galerią, osobną i jedyną na świecie.
