Zapraszamy Czytelników do podróży w czasy dagerotypii i początków fotografii. Jak rozwijały się w dawnym Elbingu? Kto się taką działalnością zajmował? O tym wszystkim opowiada Danuta Thiel-Melerska, muzealniczka z wieloletnim doświadczeniem, mieszkającą obecnie w podelbląskim Nadbrzeżu. Dzisiaj odcinek czwarty naszego nowego cyklu, w którym autorka opisuje poszczególnych elbląskich dagerotypistów.
Elbląg posiadał, tak jak i wiele innych miast, rodzinę dagerotypistów-fotografów. Byli to dagerotypiści, którzy przybyli z Królewca. Jak wielu pierwszych fotografów byli z zawodu złotnikami lub zegarmistrzami. Jako pierwszy przybył do Elbląga Ernst Dietz urodzony 12 października 1801 roku, wyznania ewangelickiego, zmarły 19 sierpnia 1874 w Elblągu. Do Elbląga przybył z Królewca 11 maja 1856 roku. Musiał być początkowo wędrownym fotografem, bo w kartach meldunkowych miasta Elbląga czytamy, że dopiero 13 kwietnia 1866 roku do Elbląga przybyła żona Karolina, z domu Küster. W Elblągu zamieszkał z całą swoją rodziną. Nie tylko synowie wyuczyli się zawodu dagerotypisty - fotografa, ale nawet córka Natalia zdobywając samodzielną pozycję zawodową, co nie było takie częste w odniesieniu do kobiet, jako fotografka prowadząca własny zakład.
Dietz Ernst Julius Adolph, nazywany Albertem (1856-1864)
Z zawodu był zegarmistrzem, urodził się w Mühldorf koło Królewca 24 listopada 1841 roku. Był synem Ernsta Dietz. Ożenił się z Klarą z domu Thurm. 31 maja 1860 roku przeprowadził się z Królewca i zamieszkał z rodziną na stałe w Elblągu.
21 maja 1856 roku w Elbinger Anzeigen ukazało się jego ogłoszenie o otwarciu nowego atelier fotograficznego, na ulicy Mühlendamm-Kehrwiederstrasse 1 (obecnie ul. Zbyszka Godlewskiego). Atelier otwarte było od 8 rana do 8 wieczorem, a ogród stał do dyspozycji klientów. Albert Dietz wykonywał nie tylko fotografie, lecz także dagerotypie i panotypie.
W grudniu tego samego roku polecał swoje panotypie za jedyne 15 sgr po okazyjnej zniżce, jako świetny podarunek na święta Bożego Narodzenia. Następne ogłoszenie ukazało się 19 grudnia 1857 roku, w którym Dietz polecał swoje fotografie na szklanej płytce, papierze, na płótnie i w dalszym ciągu reklamował swoje dagerotypie. Atelier było w miesiącach zimowych otwarte od 9 rano do 4 popołudniu. Nowością stało się wybudowanie przez niego szklanej altany, która pozwalała na wykonywanie zdjęć, także przy niesprzyjającej pogodzie. Pod ogłoszeniami podpisywał się, jako malarz portretowy i fotograf. Posiadał także atelier w Pieniężnie. Podobnie jak inni fotografowie w celach zarobkowych wędrował po okolicznych miasteczkach i wsiach. W 1857 roku w grudniu odwiedził Nidzicę, gdzie zatrzymał się u restauratora Menzla. Dietz polecał mieszkańcom swoje fotografie, panotypie, ujęcia na szkle i płótnie. W 1858 roku odwiedził Pasłęk i ponownie na 14 dni Nidzicę. W 1860 roku był często w Pasłęku i Olsztynie. W 1858 roku ogłaszał się w gdańskiej książce adresowej: „[...] wykonuję w szklanej altanie zdjęcia na papierze w ciągu 10 do 20 sekund, natomiast na szkle lub na płótnie w ciągu 1 do 6 sekund. Niepogoda nie stanowi przeszkody”17.
Od października do 15 grudnia 1864 roku atelier w Elblągu zostało zamknięte z powodu, jak podano oficjalnie, modernizacji szklanej altany. Zdjęcia wykonywane były w tym czasie na Kurzer Hinterstrasse 15 (obecnie Garbary). Niestety w wyremontowanym atelier nie było mu dane popracować, ponieważ w grudniu tego roku zmarł. Atelier po nim objął jego brat Leopold.
Dietz Carl Rudolf
Z kart meldunkowych wiemy, że z zawodu był dagerotypistą. Urodził się w Królewcu 1 lutego 1828 roku, zmarł 15 listopada 1863 roku w Elblągu. Nie możemy z całą pewnością stwierdzić, że miał własne atelier w Elblągu. Przypuszczalnie mógł pracować u swego brata Alberta w jego zakładzie fotograficznym.
Dietz Edward Gustaw Hermann (1852-1857)
Urodził się w Królewcu 4 marca 1830 roku. Początkowo uczył się zawodu złotnika, podobnie jak ojciec. 19 lutego 1852 roku wyprowadził się z Królewca i w Elblągu trudnił się fotografią. W 1852 i 1857 roku odwiedził Malbork i tam otworzył atelier u restauratora Gehrmanna, niedaleko strzelnicy. Reklamował się, że wykonuje fotografie, dagerotypie, panotypie, zdjęcia na szkle i woskowanym płótnie. W Elblągu przypuszczalnie od 1858 roku otworzył pracownię złotniczą na Toepferstrasse 6 (obecnie ul. Garncarska) i Herrenstrasse 27 (obecnie ul. Janowska).
Faltin Fryderyk Wilhelm (1849)
Urodził się w Tylży 5 marca 1803 roku. Z zawodu był dagerotypistą, żonaty z Johanną z domu Liedtke. Żona i dwie córki z tego małżeństwa przebywały w Królewcu. W 1844 roku w Gdańsku na Holzmarkt wykonywał portrety. Do Elbląga przybył z Dzierzgonia 9 listopada 1849 roku. Już 10 listopada 1849 roku na Heiligegeiststrasse 24 (obecnie ul. Wigilijna) otworzył atelier, w którym wykonywał dagerotypy. 18.
Polecał swoje wyroby jako najtańsze. Próbki jego prac można było oglądać w atelier. Zaznaczał, że pracuje według najnowocześniejszych metod, pogoda nie stanowiła różnicy, dlatego zapraszał do najliczniejszych odwiedzin w jego zakładzie 19. Ogłoszenia o działalności atelier ukazywały się codziennie w miejscowych gazetach. 25 listopada 1849 roku udał się do Ragnety. W 1851 roku w czerwcu na kilka dni otworzył atelier w Olsztynie.
W Wystruciu na ul. Renomierte Kirchenstrasse 24 w latach 70. XIX wieku działało atelier fotograficzne prowadzone przez Johannę Liedtke. Atelier Liedtke zostało około 1900 przejęte przez fotografa Fryderyka Groschopffa.
O autorce:
Danuta Thiel-Melerska - ur. w Tczewie. Absolwentka Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu. Do 1984 roku kierownik Muzeum Powiśla w Sztumie, kustosz Muzeum Zamkowego w Malborku, kierownik Archiwum Miejskiego w Lörrach (Niemcy), obecnie na emeryturze. Zajmuje się historią fotografii, dziejami wsi pomorskich, historią żelazek, genealogią i ogrodem. Mieszka w Nadbrzeżu koło Tolkmicka.
Ciąg dalszy za tydzień
Przypisy:
17. APG Gdańsk, Adressbuch Danzig, 1858
18. APG Gdańsk 372, Karta meldunkowa Friedrich Wilhelm Faltin.
19. Neuer Elbinger Anzeiger, 1849, nr 90 z 10 XI, s. 8.