2 lutego 1954 r. odbyła się kontrola pracy Referatu III Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego /PUBP/ w Elblągu przez przedstawicieli Departamentu III MBP w Warszawie oraz pracowników WUBP w Gdańsku. Jednym z kontrolowanych aspektów była praca z siecią agenturalno-informacyjną. Ocena w tym zakresie wypadła bardzo słabo.
Podkreślano, że - istnieje karygodny stosunek [do] pracy z siecią agencyjną poszczególnych pracowników Referatu III-go. Przez okres lat 1952-1953 nie przeprowadzono ani jednego werbunku informatora ani agentów. Szczególnie ostro i negatywnie oceniano pracę kierownika Referatu III PUBP Elbląg - st. referenta Franciszka Tkaczyka. Stwierdzano, że w teczkach personalnych za wyjątkiem kilku informatorów były charakterystyki z lat 1950/1952, natomiast dalszych aktualnych charakterystyk sieci nie opracowywano. Nie stosowano kombinacji operacyjnych z siecią, brak manewrowania i kontrolowania sieci przez sieć równoległą i innymi sposobami operacyjnymi. Sieć agencyjna była wykorzystywana niżej swoich możliwości.
Co więcej, duża część agentury została zdekonspirowana jak inf. ps. „Lisek, ps. „Olszewski”, ps. „Klim”, ps. „Malwa-20”, ps. „Halina” i nie posiadała możliwości rozpracowywania figurantów. Podkreślano również, że Kierownictwo Urzędu nie kontroluje stanu przygotowania się pracowników do spotkań oraz za mało zwraca uwagi na treść otrzymywanych doniesień przez informatora. W latach 1952-1953 w latach odbyły zaledwie 3 spotkania kontrolne kierownictwa PUBP z inf. ps. „Roman”, ps. „Olszewski”, ps. „Igła” – to również wpływało negatywnie na pracę wspomnianego pionu PUBP. Strona techniczna teczek personalnych informatorów pozostających na kontakcie Referatu III PUBP również pozostawiała wiele do życzenia, ani jedna teczka nie była wyprowadzona na bieżąco, brakowało spisów zawartości dokumentów, spisu figurantów, w około 75 procent przypadkach brak fotografii informatorów, 9 teczek roboczych agentury było nietypowych i niezarejestrowanych w Wydziale II WUBP. Podkreślano, że wymienione przyczyny nie wyczerpywały w całości niedociągnięć Ref. III-go na odcinku pracy agencyjnej, były one podstawowymi brakami, które należało niezwłocznie usunąć.
Ani jednego werbunku
„Oceniając pracę Referatu III-go z siecią agencyjną należy wskazać na karygodny stosunek pracy z siecią agencyjną poszczególnych pracowników Referatu III-go. Przez okres lat 1952-1953 nie przeprowadzono ani jednego werbunku informatora ani agentów. Pozostająca sieć na kontakcie przeważnie była werbowana w latach 1948-1951 bez należytego opracowania. Werbunki dokonywano bez żadnych komprmateriałów. W toku współpracy informatorów przekazywano po kilka razy na kontakt różnych pracowników, W ogóle nie stosuje się planów pracy dla sieci. W wyniku tego zadania sieć otrzymuje w zależności od treści doniesień jakie przynosi na zebrania” - czytamy w raportach bezpieki.
Lekceważy sobie pracę z agenturą
„Starszy ref. Tkaczyk – kierownik Referatu lekceważy sobie pracę z agenturą, świadczą o tym chociażby fakty, że z informatorami jak : inf. ps. „Klim” zerwany kontakt 15 II 1951 r., z inf. ps. „Malwa-20” zerwany od 1 I 1952 r. , do maja 1953 r. nie odbywano spotkań z inf. ps. „Stempowski”, spotkania odbywają się przeciętnie raz na 3 miesiące, z inf. ps. „Lisek” zerwany kontakt od maja 1953 r., a inf. ps. „Wilk” bez kontaktu od września 1953 r., inf.
ps. „Burza” ostatnie spotkanie w dniu 20 VIII 1953 r., inf. ps. „Grudzień” w 1953 r. przekazał jedno doniesienie, inf. ps. „Kruk” przez 4 lata odbyto zaledwie 12 spotkań i podobnie praca przedstawia się z szeregiem innych informatorów” - piszą kontrolujący.
Stare charakterystyki
„W teczkach personalnych za wyjątkiem kilku informatorów są charakterystyki z lat 1950/1952, natomiast dalszych aktualnych charakterystyk sieci nie opracowywano. Nie stosuje się kombinacji operacyjnych z siecią, brak manewrowania i kontrolowania sieci przez sieć równoległą i innymi sposobami operacyjnymi. Sieć agencyjna jest wykorzystywana niżej swoich możliwości. Zadania na spotkaniach agentura otrzymuje bardzo ogólnikowe i nieprzemyślane jak np.: patrz doniesienie inf. ps. „Grudzień” z dnia 26 XI 1953 r. – „skontaktować się bliżej do tych, którzy są niezadowoleni z tych produktów, które nie podlegają obniżce jak: smalec, kiełbasa oraz zapodać ich nazwiska” - inf. ps. „Igła I” patrz doniesienie z dnia 11 XI 1953 r. – „należy podać oblicze polityczne Z.C. i ustalić jego nazwisko, inf. ps. „Igła” doniesienie z dnia 2 I 1954 r. – „Informator zadania nie otrzymał ze względu na to, że spotkanie odbyło się na wolnym powietrzu”. Inf. ps. „Guma” – patrz doniesienie z dnia 30 V 1953 r. – „zadania odnośnie JURYŃCA informator nie otrzymał, gdyż nie ma dojścia do wym”.
Duża część agentury jest zdekonspirowana
"Kontrola również stwierdziła, że duża część agentury jest zdekonspirowana jak inf. ps. „Lisek, ps. „Olszewski”, ps. „Klim”, ps. „Malwa-20”, ps. „Halina” i nie posiadają możliwości rozpracowywania figurantów spraw" - piszą kontrolujący.
Nie przywiązują uwagi do meldunków informatora
„Ujemną stroną w pracy miedzy innymi jest, że Kierownictwo Urzędu [chodziło o ówczesnego Szefa PUBP w Elblągu – kpt. Józefa Kuriatę i Z-cę Szefa por. Zbigniewa Kobyleckiego – przyp.aut] nie kontroluje stanu przygotowania się pracowników do spotkań oraz za mało zwraca uwagi na treść otrzymywanych doniesień przez informatora. Ani w jednym wypadku nie stwierdzono popisanego [doniesienia] w teczce ps. „Kruk”, ps. „Guma”, ps. „10”, ps. „Stempowski” i inni, i dlatego też pracownicy w pracy z siecią nie uzyskują pożądanych wyników.
Zaledwie trzy spotkania kontrolne
„Ujemnie na wyniki z siecią agencyjną poszczególnych pracowników Ref. III-go również wpływa to, że Kier. Urzędu w latach 1952/1953 odbyło zaledwie 3 spotkania kontrolne z inf. ps. „Roman”, ps. „Olszewski”, ps. „Igła”, Ze spotkań tych nie sporządzono żadnych dokumentów, /notatek bądź raportów/ oraz nie kontroluje wykonania stawianych przez siebie uwag i wskazówek na niektórych doniesieniach”
Nie prowadzą teczek na bieżąco
- Strona techniczna teczek personalnych ma wiele do życzenia, ani jedna teczka nie jest wyprowadzona na bieżąco, brak spisów zawartości dokumentów, spisu figurantów, około 75 % brak fotografii informatorów, 9 teczek roboczych agentury są nietypowe i niezarejestrowane w Wydziale II WUBP. Wyżej wymienione przyczyny nie wyczerpują w całości niedociągnięć Ref. III-go na odcinku pracy agencyjnej, są one podstawowymi brakami, które należy niezwłocznie usunąć.” - czytamy w raportach.
Wytyczne i wskazówki dla Referatu III-go
„W związku z powyższym Ref. III-ci winien zastosować się do podanych niżej wytycznych i wskazówek:
1/ Niezwłocznie przystąpić do realizacji udzielonych wytycznych i wskazówek dotyczy poszczególnych informatorów ujętych w wyżej wymienionym raporcie.
2/ Należy typować i werbować nową celową agenturę wywodzącą się z środowisk rozpracowywanych przez Ref. III-ci na aktualnych komprmateriałach [materiałach kompromitujących – przyp.aut], oraz zwiększyć ilość L.K. [lokali kontaktowych – przyp. aut].
3/ Należy systematycznie pisać i aktualizować okresowe plany pracy dla sieci, które przede wszystkim winny zawierać kogo należy rozpracowywać i w jakim kierunku, w jaki sposób, i co przez to chcemy osiągnąć. Plan taki winien również zawierać odpowiednie legendy i kombinacje operacyjne, przy pomocy których informator mógłby sobie zdobyć zaufanie i swobodne możliwości realizowania stawianych przed nim zadań. Jako ciągły słały system przyjąć wszechstronne wykorzystywanie i rozszerzanie możliwości informatorów przy należytym nasadzeniu jej w rozpracowywanych środowiskach na obiektach gospodarki narodowej.
4/ Stawiane zadania winne być ciągłe, zgodne z planem pracy informatora oraz omawiać szeroko na spotkaniach otrzymywane materiały, im zlecone zadania i sposób ich wykonania. Przed każdym spotkaniem pracownik winien należycie przygotować się do spotkania, ważniejsze stawiane zadania przed informatorem uprzednio uzgodnić z kierownictwem urzędu.
5/ Należy w najbliższym czasie przystąpić do sporządzenia charakterystyk sieci, które powinny w pełni obrazować pracę informatora. Uporządkować teczki personalne i robocze pod względem technicznym. Z Wydz. II-go WUBP Gdańsk zażądać teczki robocze, więcej zwracać uwagi na kulturę pracy z siecią.
6/ Stosować ciągłe sprawdzanie informatorów przez sieć równoległą w sposób planowy i wynikający z konieczności kontroli uzyskanych materiałów co dotychczas Referat III-ci nie stosował.
7/ Szczególną uwagę należy obecnie zwracać na szczegółowe i wszechstronne przygotowanie kandydatów do werbunku, na aktualnych komprmateriałach, mając na uwadze obecne kontakty i możliwości kandydata w rozpracowywaniu środowisk rozpracowywanych przez Wydział III-ci. Kierownictwo Urzędu winno więcej niż dotychczas zwracać uwagę na Ref III-ci na odcinku werbowania nowej sieci agencyjno-informacyjnej, kontrolowanie stopnia przygotowania się pracowników na spotkania, odbywać więcej kontrolnych spotkań oraz kontrolować wykonanie stawianych uwag i wytycznych na dokumentach”
Przy pisaniu artykułu korzystałem z:
- Raportu do Dyrektora Departamentu III-go MBP w Warszawie z przeprowadzonej kontroli pracy operacyjnej Referatu III-go PUBP w Elblągu w dniach od dnia 1 II 1954 r, do 2 II 1954 r., sygn. IPN Gd 0046/164/t. 5.
- Aparat Bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza tom I-szy 1944-1956, redakcja naukowa Krzysztof Szwagrzyk, Warszawa 2005.