To przy tej ulicy mieścił się Pewex, a przed wojną… koszerna rzeźnia, najbardziej jednak uwagę zwraca istniejący do dzisiaj kompleks szpitalny, wybudowany w XIX wieku. Na wędrówkę ulicą Związku Jaszczurczego zaprasza Karol Wyszyński, przewodnik PTTK.
Obecną nazwę ulicy nadano po 1945 roku, wcześniej nazywała się Duża Ulica Zahlera (Grosse Zahlerstrasse), od nazwiska Mikołaja Zahlera, posiadającego tutaj ogród. To właśnie Zahler w 1674 roku usypał w tym miejscu groblę prowadzącą przez bagniste wówczas tereny i zbudował most przez rzekę.
Ulica położona jest w Śródmieściu na Nowym Mieście i przebiega od Grobli Świętego Jerzego do al. Grunwaldzkiej. Obecnie nie ma przejazdu do Grunwaldzkiej, ale taki przejazd był możliwy jeszcze na początku lat 70. XX w.
Pewex i zakład wulkanizacyjny
Na rogu Grobli Św. Jerzego i Związku Jaszczurczego stoi budynek powstały w latach 80. Na jego parterze znajdował się wówczas sklep Pewex, gdzie za czasów PRL za waluty państw zachodnich bądź bony PKO można było nabyć luksusowe wówczas towary. Za nim po prawej stronie znajduje się, postawiony na nowo według dawnego wzoru, budynek mieszkalny, którego pierwowzór powstał pod koniec XIX w.
Jeszcze pod koniec lat 60. po przeciwnej stronie znajdował się zakład wulkanizacyjny. Na tej samej wysokości, tylko w głębi, stoi budynek mieszkalny, który w pierwszej wersji był hotelem robotniczym, a dzisiaj mieszczą się w nim różne organizacje pozarządowe.
W miejscu obecnych, nowoczesnych budynków mieszkalnych na rogu ulicy Zw. Jaszczurczego i Bałuckiego, znajdowała się stolarnia, pochodząca jeszcze sprzed 1945 r., w czasach PRL wykonywała stolarkę budowlaną na potrzeby naszego miasta.
Szpital i prababcia pani kanclerz
W dalszej części ulicy znajduje się budynek szpitala, o niezwykle bogatej i ciekawej historii. Obiekt zbudowano w 1868 roku za 10 000 talarów wyasygnowanych przez Emilię Conventz van Riesen. Niestety, fundatorka nie doczekała się końca budowy, zmarła dwa lata wcześniej. Szpital pełnił rolę oddziału szpitala diakonisek z Królewca, przebywało w nim do 70 chorych. Po 1902 r. szpital został wyposażony w sale operacyjne i do 1942 r. był szpitalem ogólnym. Leczyła się tutaj m.in. Emma Drange (żyła w latach 1871-1935), znana elblążanom jako prababcia kanclerz Niemiec Angeli Merkel.
Po 1945 r. urządzono tutaj pierwszy polski szpital w Elblągu. Założył go mgr farmacji Aleksander Szalka, skierowany do pracy przez Ministerstwo Administracji. Kolejnymi lekarzami przybyłymi do miasta byli: Stanisław Netzer, Izabela i Marceli Kozłowscy, Olga Gadulska. Pierwszy sprzęt medyczny i leki lekarze otrzymali od majora Osipowa, radzieckiego lekarza.
W 1947 r. szpital przeniesiono do budynków przy ul. Żeromskiego, a w gmachu przy Związku Jaszczurczego urządzono, przeniesioną z Warszawy, Szkołę Sztormanów Żeglugi Śródlądowej o kierunku nawigacja. Istniała do 1951 r., kiedy to została przeniesiona do Wrocławia. A w jej miejsce w Elblągu powstała Szkoła Asystentek Pielęgniarskich Polskiego Czerwonego Krzyża.
W listopadzie 1953 r. w budynku szpitala została otwarta Poradnia Przeciwgruźlicza, w 1954 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Wojewódzkiego Szpitala Przeciwgruźliczego. Nadano mu imię dr Alfreda Sokołowskiego. Szpital funkcjonuje w tym miejscu do dzisiaj, ale już jako niepubliczna placówka, specjalizująca się m.in. w leczeniu chorób wewnętrznych. Działa tutaj także pracownia rentgenowska.
Rzeźnia i Kumiela
Warto także dodać, że przy Związku Jaszczurczego do 1945 roku działała… koszerna rzeźnia, prowadzona przez Juliusa Ehrlicha. A przez prawie całą długość ulicy przebiega rzeczka Kumiela, zwana potocznie Dzikuską. Wielokrotnie pokazała swoje groźne oblicze, ostatnio w 2007 roku, kiedy z powodu powodzi była konieczna ewakuacja okolicznych mieszkańców.