777-lecie Elbląga jest świetną okazją do promowania historii naszego miasta. Na naszych łamach będziemy ją przedstawiać przez pryzmat historii elbląskich ulic. A kto lepiej się na tym zna, jeśli nie wieloletni przewodnik turystyczny? Co niedzielę Karol Wyszyński, przewodnik PTTK, będzie zabierał Czytelników w podróż po ulicach i uliczkach. Na pierwszy ogień historia ulicy 1 Maja.
W 1773 roku doszło do zgody na rozebranie fortyfikacji miejskich i wykorzystanie pozyskanych terenów do celów urbanistycznych. Oglądając zdjęcia sprzed lat zauważamy, że w krótkim stosunkowo okresie w rejonie 1 Maja doszło do licznych zmian.
W 1937 r. patronem ulicy został Adolf Hitler. Radni, którzy byli temu przeciwni, na czas głosowania zostali uwięzieni w swoich mieszkaniach. Adolf Hitler Strasse istniała do 1945 roku, polskie władze przemianowały ją na 1 Maja.
Bank i spółdzielnia lekarska
Dzisiejsza siedziba polskiego banku przy ul. 1 Maja, tuż przy przystanku tramwajowym, była do 1945 r. miejscem urzędowania Banku Niemiec (Deutsche Bank), po zachodniej stronie mieścił się sklep Steppuhn & Kohtzer, po 1945 r. najpierw siedziba Spółdzielni Lekarskiej, później siedziba Sądu Rejonowego, a obecnie siedziba stowarzyszenia pomagającego niepełnosprawnym. Po przeciwnej stronie ulicy, zanim budynek otrzymał obecny kształt, znajdował się sklep tytoniowy Neumanna, a od 1900 r. była tu cukiernia Konditorei. Po 1945 r. mieścił się tutaj sklep mięsny (obecnie w trakcie remontu), a tam gdzie mieści się dzisiaj cukiernia, przez długi czas funkcjonował sklep rybny.
W budynku, w którym obecnie mieści się redakcja portEl.pl, w 1956 roku zaczął urzędować Orbis, przeniesiony w połowie lat 70. na ulicę Hetmańską. Potem była tutaj siedziba banku oraz innych instytucji i sklepów. Po sąsiedzku - naroże z ul. Krótką – znajdował się hotel i Restauracja Centralna, po 1945 restauracja (parter) i kawiarnia (piętro) Słowiańska, przynależna do PSS Społem, obecnie działa tutaj prywatny restaurator.
Po przeciwnej stronie ulicy 1 Maja, tam gdzie obecnie jest sklep spożywczy, działały kolejno: kawiarnia „Cesarska Korona” (Kaiserkrone), filia banku -„Landesbank” (Landesbank der Provinz Ostpreußen, poprzednio filia znajdowała się na rogu Szpitalnej i 1 Maja), a następnie firma Schichaua urządziła tutaj kasyno z marmurowym wystrojem i dlatego zwano ten dom „marmurowym pałacem”.
Szpital i rzeźba konia
Wracając do narożnika ulicy 1 Maja ze Szpitalną, to najpierw w tym miejscu była siedziba szpitala św. Elżbiety i stąd nazwa sąsiadującej ulicy. Po likwidacji szpitala powstał tu nowy budynek z siedzibą apteki. Na zewnętrznej ścianie umieszczono rzeźbę konia, dzieło elbląskiej rzeźbiarki Erny Becker Kahns (1895-1978). W miejscu, gdzie do niedawna funkcjonowała kwiaciarnia, w czasach PRL znajdowała się Cepelia, prowadząca handel wyrobami rzemiosła ludowego.
Kolejny budynek, w którym mieści się bank i siedziba komorników, powstał w 1910 roku na potrzeby Banku Rzeszy (Reichsbank), po 1945 działał tutaj siedziba Narodowego Banku Polskiego. Wewnątrz budynku, na wysokim parterze, znajduje się płaskorzeźba żaglowca, wykonana przez elbląskiego rzeźbiarza Juliana Leńca. Po przeciwnej stronie budynku mieści się jest lodziarnia i restauracja, wcześniej działała tutaj restauracja „Wiarus”.
Strzały pod barem mlecznym
Na rogu ulicy 1 Maja z ul. Gołębią znajdował się do drugiej połowy lat 70. bar mleczny. To w grudniu 1970 r. w trakcie rozruchów robotniczych zginął od przypadkowego strzału Marian Sawicz. Bar, po wybudowaniu po przeciwnej stronie nowego bloku, został w 1975 roku właśnie tam przeniesiony. Dzisiaj mieszczą się tutaj sklepy, jeszcze kilkanaście lat temu działał tutaj sklep firmowy „Renomy”, elbląskiej firmy produkującej galanterię skórzaną, która już nie istnieje. Na ścianie tego budynku znajduje się także pamiątkowa tablica upamiętniająca dr Aleksandrę Gabrysiak i jej wychowankę, które zostały zamordowane w lutym 1993 r. przez jednego z podopiecznych dr „Oli”. Tablicę odsłonięto w piątą rocznicę tragicznego wydarzenia.
Po przeciwnej stronie od kilkudziesięciu lat działa jubiler, a obok księgarnia. Po 1945 r. znajdował się tutaj najpierw punkt przyjmowania opłat za energię elektryczną, później sklep metalowy, a w 1980 r. swoją siedzibę miała „Solidarność” (ten fakt upamiętnia umieszczona na ścianie kilka lat temu tablica). Działalność związku, jak wiemy, przerwał stan wojenny, wprowadzony w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Obok znajduje się dom nr 35 o ciekawej architekturze z podwórzem studziennym.
Obok księgarni działa kolejny bank, w tym miejscu przez wiele lat funkcjonował dwupoziomowy sklep meblowy, później zaś pierwszy w Elblągu Międzynarodowy Klub Książki i Prasy.
Więcej o dalszej części 1 Maja, jak i przyległych ulicach, opowiemy za tydzień.