W dzisiejszym odcinku naszego cyklu odwiedzamy gminę Rychliki i Ostaszewo. O ciekawostkach związanych z wsiami Grądowy Młyn i Palczewo opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Grądowy Młyn
To wieś w gminie Rychliki, o której po raz pierwszy wspomina się przed 1601 r., kiedy to mowa o dwóch osadach młyńskich. Jedna z nich to Grądowy Młyn. Przez stulecia otoczenie młyna się rozwijało. Powstała grobla z systemem upustów, kanałów, staw, dom młynarza. Po 1847 r. znaczną część zabudowań kompleksu młyna trzeba było rozebrać, co spowodowane było wytryskiem wody ze studni artezyjskiej. Wkrótce pobudowano nowe obiekty.
W roku 1908 i 1920 przeprowadzono ponowne modernizacje młyna (ta ostatnia została przeprowadzona przez G. Skrila), które umożliwiły przemiał do 30 ton zboża dziennie. Dotąd wodny napęd młyna wspomagał silnik Diesla i napęd parowy, wytwarzano też prąd przesyłany także do Dymnika i Wysokiej. Istniał też w kompleksie młyńskim sklep.
Obiekty przetrwały działania wojenne 1945 r.. Ciekawostką jest to, że zostały zajęte w dniu 22 stycznia przez radzieckich spadochroniarzy.
Młyn działał do lat 70. XX w. Następnie obiekt stał się własnością prywatną i został rozebrany. Jedynym śladem po nim są fragmenty dawnego budynku gospodarczego z napisem na szczycie "Grundmühle 1908". Grundmühle to była nazwa wsi do 1945 r.
Palczewo
Jest to wieś położona w gminie Ostaszewo, w powiecie nowodworskim i obecnie podległa województwu pomorskiemu. Znajduje się nad Wisłą, na terenie Żuław Wiślanych.
Po raz pierwszy o wsi wspomina się w 1321 r. W 1344 r. wielki mistrz Ludolf König von Wattzau osadził tu na prawie chełmińskim Dythericha Schoteisa. W XIV w. przebiegał tędy trakt handlowy łączący Elbląg z Gdańskiem, a przez Wisłę do Steblewa działała tu przeprawa promowa, która stniała aż do 1945 r. We wsi mieszkali mennonici.
Do obiektów zabytkowych zalicza się obecny kościół katolicki pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Obiekt został wzniesiony w 1712 r. przez mennonitów jako ich świątynia. Początkowo posiadał dach kryty strzechą, w 1870 r. zwieńczono go sygnaturką. Następnie do 1949 r. był to kościół ewangelicki, następnie przejęli go katolicy. Świątynia została w 2017 r. poddana gruntownemu remontowi. Wyposażenie kościoła pochodzi z czasów baronku.
Inną atrakcją jest pozostałość wiatraka typu holenderskiego powstałego w XIX w. o konstrukcji murowano-drewnianej. Obecnie częściowo zabezpieczony z zewnątrz, we wnętrzu zachowały się niektóre jego urządzenia. Wiatraki typu holender posiadają ruchomą głowicę, gdzie osadzone są śmigi. Głowica sama ustawia się odpowiednio do kierunku wiatru.
Zachowało się też kilka dawnych domów mieszkalnych o konstrukcji drewnianej posadowionych na kamiennych podmurówkach. Domy pochodzą z XIX w., posiadają dawne zdobienia architektoniczne.
Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne: Nadwiślański - szlak pieszy oznaczony jako niebieski o długości 76 km łączący Sztum z Mikoszewem, w całości biegnący prawym brzegiem Wisły; Szlak Mennonitów - na którym położone jest Palczewo.
Obecna nazwa została nadana po 1945 r., poprzednio określano wieś jako Palschau.