Dzisiaj w naszym cyklu „Historia elbląskich ulic” kontynuujemy wędrówkę po Zatorzu, po którym oprowadza Karol Wyszyński, przewodnik PTTK. Dużą część tego odcinka poświęcamy ulicy Fredry, przy której w czasie wojny funkcjonowała filia obozu koncentracyjnego Stutthof. Dzisiaj mieszczą się tutaj ogródki działkowe...
Przebiega od ul. Lotniczej do ul. Malborskiej. Po raz pierwszy nazwana przed 1937 r. jako ul. Boelckego (Boelckestrasse) – od Oswalda Boelkego (żył w latach 1891-1916), niemieckiego pilota myśliwskiego Po 1945 r. jej patronem został Aleksander Fredro (1793-1876).
Ulica przebiega równolegle do torów kolejowych. Na jej początku po prawej stronie (patrząc w stronę Malborskiej) znajduje się pawilon handlowy z lat 70., wówczas mieściła się tu pijalnia piwa. Na końcu ulicy znajduje się mostek przez rzeczkę Kumielę. Po lewej stronie mijamy parterowe domy mieszkalne z poddaszami zagospodarowanymi na mieszkania, domki pochodzą sprzed 1945 r.
Obóz i ogródki
W lutym 1941 r. terenie dzisiejszych ogródków działkowych przy ul. Fredry powstała filia obozu koncentracyjnego Stutthof. Więźniów przeniesiono tu z dawnej fabryki pędzli i szczotek T. Neumanna przy al. Grunwaldzkiej (Neumann Pinselfabrik). W obozie przebywało od 200 do 500 więźniów. Najliczniejszą grupę stanowili Polacy, oprócz nich byli też Niemcy z Gdańska, Czesi, Rosjanie oraz nieliczni Francuzi i Anglicy. Warunki w obozie były bardzo złe. Więźniowie zakwaterowani byli w trzech barakach, kolejny barak zajmowali strażnicy, istniały też dwa baraki gospodarcze.
Więźniowie pracowali głównie w zakładach Schichaua i wykonywali przede wszystkim prace pomocnicze. Do stoczni chodzili okrężną drogą (według M. Filipowicza) przez ulicę Kościuszki. Podobóz został zlikwidowany prawdopodobnie w 1942 r., ale ponownie uruchomiono go w październiku 1944 r. Na więźniów wybrano już jednak fachowców, takich jak tokarze, mechanicy, ślusarze i zatrudniono ich już na linii produkcyjnej. Filia uległa likwidacji 20 stycznia 1945 r. w związku ze spodziewanym atakiem Armii Czerwonej.
Obok tego podobozu istniały również baraki dla pracowników przymusowych różnych narodowości. Od filii podobozu oddzielało je ogrodzenie z drutu kolczastego z wieżyczkami strażniczymi. Istniał też podobóz jeniecki dla Brytyjczyków, miało w nim przebywać około 150 osób. Więźniowie wspominają, że to w wyniku krzyków z obozu jenieckiego „za co ich bijecie”, naziści zaprzestali wymierzania kar chłosty na zewnątrz baraków.
Warto dodać, że Brytyjczycy należeli do najlepiej traktowanych jeńców przez III Rzeszę. Pracowali tylko ci, którzy sami chcieli. Nawet jeżeli odmawiali wykonywania prac porządkowych na terenie swego obozu czy baraków, to do takich czynności sprowadzano więźniów narodowości rosyjskiej, bądź polskiej z filii obozu.
Po wojnie na poobozowych terenach powstały ogródki działkowe (obecnie Rodzinny Ogród Działkowy im. J. Wybickiego). Istniał tutaj także były basen przeciwpożarowy, powstały w czasach niemieckich.
Jana Kilińskiego
Jest równoległa do ul. Fredry, przebiega od ul. Lotniczej do Malborskiej, również kończąc się na mostku przez Kumielę. Zabudowana domkami jednorodzinnymi pochodzącymi sprzed 1945 r., wiele z nich zostało później przebudowanych. Przed 1937 r. nazwano ją jako ul. Richthofena (Richthofenstrasse) od Manferda Richthofena (1892-1918), niemieckiego pilota myśliwskiego z I wojny światowej, znanego pod przydomkiem Czerwonego Barona. Po 1945 r. otrzymała obecną nazwę na cześć Jana Kilińskiego (1760-1819), uczestnika insurekcji kościuszkowskiej.
Narciarska
Jest łącznikiem pomiędzy ul. Fredry i Kilińskiego. Zabudowana jednakowymi kamieniczkami. Przed 1937 r. nazwana jako Kolonie Trettinkenhof, później Trettinkehof. Po 1945 r. obdarzona obecnym mianem.