Czy wiecie, że przed wiekami istniały dwa Braniewa? Stare i Nowe. Kiedy zostały połączone w jedno miasto? O tym i innych ciekawostkach w kolejnym odcinku naszego cyklu „Historia okolic Elbląga” opowiada Karol Wyszyński, przewodnik PTTK.
Założenie miasta
Miasto założyli Krzyżacy w miejscu dawnego grodu Prusów Brusebergue, wokół małego zamku zbudowanego przez zdobywców w 1240 r. Wygląd zamku nie jest znany. W 1243 r. miejscowość i zamek stają się siedzibą biskupów warmińskich i do 1273 r. stolicą dominium biskupiego. Nosi nazwę Braunsberg (do 1945 r.).
Po raz pierwszy miasto lokowano w 1254 r. na prawie lubeckim. Zniszczone w 1261 r. w wyniku II powstania pruskiego. Ponownie lokowane w 1274 r. na nowym już miejscu przez bp. Henryka Fleminga (1230 – 1300), też na prawie lubeckim. W 1273r. powstał nowy murowany już zamek (rozebrany pod koniec XIX w.).
Drugie Braniewo
W 1342 r. na przeciwnym brzegu Pasłęki powstało drugie miasto Braniewo, określane jako Nowe, a poprzednio opisane zaczęto określać jako Stare. Oba miasta zostały połączone po I rozbiorze Polski w 1772 r.
W czasie bitwy grunwaldzkiej 1410 r. garnizon braniewski walczył po stronie zakonu. Na obrazie Jana Matejki przedstawiającym to zdarzenie w górnym prawym rogu widać herb zbliżony do elbląskiego, z tym że na tarczy biało-czarnej jest to właśnie symbol oddziału z Braniewa.
Mieszkańcy Braniewa w 1454 r. przyłączyli się do buntu mieszczan przeciwko Krzyżakom. Zaatakowali zamek biskupi, starali się jednak go nie zniszczyć. Dlaczego? Bo w czasie poprzedniego buntu w 1396 r., kiedy to uszkodzili budowlę na żądanie ówczesnego wielkiego mistrza Konrada von Jungingena (ok. 1355-1407), musieli ją odbudować na własny koszt. Po drugim buncie kapituła warmińska zgodziła się na obsadzenie zamku przez polską załogę. Krzyżacy dwukrotnie nieskutecznie próbowali odbić zamek. Za trzecim razem, w 1461 r., mieszkańcy wpuścili do środka stronników bp. Pawła Legendorfa (ok. 1415-1467) który był zwolennikiem zakonu i polska załoga musiała się poddać.
W wyniku II pokoju toruńskiego oba istniejące wówczas Braniewa znalazły się w dominium warmińskim, a tym samym Prus Królewskich i znajdowały się tym samym w granicach I Rzeczypospolitej do 1772 r.
Jezuici rozwijali szkolnictwo
Braniewo w XVI wieku pozostające, tak jak i Warmia, katolickie stało się ważnym miejscem edukacyjnym. Biskup Stanisław Hozjusz (1504-1579) w 1565 r. założył w mieście jezuickie Collegium Hosianum. Było to pierwsze na ziemiach polskich kolegium jezuickie.
W 1578 r. jezuici stworzyli w Braniewie seminarium papieskie, ale stworzenie uniwersytetu nie powiodło się w tym czasie (podobnie jak i w Elblągu). Kasata zakonu jezuitów spowodowała przekształcenie szkoły w Gimnazjum Akademickie, a w 1818 w Liceum Hosianum. Działające w latach 1818-1944 Liceum Hosianum uważa się za spadkobierczynię Collegium Hosianum. Kolejna zmiana nazwy szkoły przypadła na rok 1912, kiedy to na jej bazie utworzono Akademię Państwową.
Na rozwój kultury w Braniewie miała wpływ uruchomiona w 1589 r. oficyna drukarska, którą w 1697 r. wykupili jezuici.
To szkolnictwo i wieloletnia działalność jezuitów były chyba główną przyczyną tego, że - wokół rozwijającego się protestantyzmu - tak Braniewo jak i Warmia stały się przysłowiową wyspą katolicyzmu.
W 1887 r. w Braniewie powstała pierwsza w Prusach Wschodnich Szkoła Rolnicza.
Ciąg dalszy historii Braniewa za tydzień.