Co wydarzyło się w Elblągu na przestrzeni wieków pomiędzy 31 grudnia a 6 stycznia? Kto stworzył najbogatszą fundację w Elblągu? Jak elblążanie budowali stocznię w Gdańsku? Kiedy i gdzie w naszym mieście była szkoła dyrektorów? Od ilu lat organizujemy w mieście wspólne witanie nowego roku, a od kiedy Koncert Noworoczny? Tego i innych ciekawostek możecie się dowiedzieć z kolejnego odcinka naszego kalendarium.
Wspólna zabawa
Był to pierwszy wspólny Sylwester elblążan, choć już piąty w wolnej Polsce. Takich zwyczajów dotąd u nas nie było, owszem – wychodzono na podwórko, by rzucić petardę lub odpalić racę, ale żeby maszerować na drugi koniec miasta? Ale telewizyjne relacje z całego świata zrobiły swoje – w Elblągu też będziemy wspólnie witać nowy rok. Gdzie? – tu nie było żadnych wątpliwości. Odbudowujące się Stare Miasto było najchętniej odwiedzaną dzielnicą. Z jednej strony jest tu przestrzeń, a z drugiej rodzący się klimat wielkomiejski. Gdy w 1992 roku Elbląg organizował ogólnopolskie obchody Dni Morza, większość imprez odbywała się właśnie tu – na Bulwarze Zygmunta Augusta. Po tamtym święcie pozostała skromna estrada w kształcie barki. 31 grudnia 1993 r. o północy strzeliły tu szampany. Pokaz fajerwerków ufundował ABB Zamech. Prezydent Elbląga złożył wszystkim życzenia. Ludzie cieszyli się i całowali, nawet z nieznajomymi, jakby wydarzyło się coś niezwykłego. Nad bulwarem na chwilę zawisła czysta, bezinteresowna życzliwość.
1 stycznia 1999 r.
Ostatni gasi światło…
Dwadzieścia lat temu, 1 stycznia 1999 roku, zlikwidowano województwo elbląskie. Miało powierzchnię 6108 km kw. i ponad 400 tys. mieszkańców. Powstało 1 czerwca 1975 roku jako jedno z 49 województw w Polsce. Ówczesny Elbląg dynamicznie się rozwijał. Były to skutki uchwały rządowej nr 40 z 1972 roku. Budowano nowe osiedla i nowe fabryki. Wyglądało na to, że Edward Gierek darzy nasze miasto szczególnymi względami. Choćby wskazując na miejsce urodzenia w lipcu 1976 roku 34-milionowego Polaka. Ale były to gesty o wydźwięku propagandowym. Gdy skończyły się pieniądze z rządowej uchwały, gospodarka zaczęła słabnąć.
Wojewodami, oprócz pierwszego – Leszka Lorbieckiego (z Lęborka) i wojewody stanu wojennego – płk. Ryszarda Urlińskiego (z Torunia), byli elblążanie: Zdzisław Olszewski, Władysław Mańkut i Maria Piór. Po roku urzędowania to właśnie Maria Piór „zgasiła światło”. Nie pomogły powoływane komitety, monity do władz i zwołane 10 października 1998 r. konsultacje społeczne. Elblążanie poczuli się zawiedzeni, osamotnieni i oszukani. Dwadzieścia lat temu, 1 stycznia 1999 roku, Elbląg wszedł w skład województwa warmińsko-mazurskiego ze stolicą w Olsztynie.
2 stycznia 1950 r.
Szkoła dyrektorów
W latach 1950-51 w Elblągu działała szkoła dyrektorów, kształcąca na kursach kadrę dla Państwowych Gospodarstw Rolnych. Mieściła się w dawnym lazarecie przy ulicy Długiej (dziś Komeńskiego). Budynek ten zbudowano w 1937 roku na potrzeby 21. Oddziału Sanitarnego niemieckiej armii. Był to nowoczesny szpital z czterema oddziałami i miejscami na 900 łóżek (w czasie wojny było ich nawet 1900). Po wojnie obiekt zajęli Rosjanie, a po ich wyjściu umieszczono tu straż pożarną.
2 stycznia 1950 r. w wyremontowanym gmachu rozpoczęła działalność Centralna Szkoła Aktywu Rolniczego. A całego kraju na kilkutygodniowe kursy przyjeżdżali przyszli dyrektorzy i główni księgowi PGR-ów. Jednak wojsko szybko upomniało się o swój majątek. 1 stycznia 1952 roku szkołę przeniesiono do Bożkowa na Dolnym Śląsku. W budynkach przy ul. Długiej uruchomiono 110. Szpital Garnizonowy z Przychodnią. Dzisiaj jest to Szpital Miejski.
3 stycznia 1975 r.
Obwodnica kolejowa
Rozpoczęto budowę długo oczekiwanej obwodnicy kolejowej, która uwolnić miała miasto od uciążliwych przejazdów pociągów towarowych. Dwa razy dziennie na najbardziej ruchliwych ulicach: pl. Grunwaldzkim, ul. Nitschmanna, 1 Maja, Trybunalskiej , 12 Lutego, Powstańców Warszawskich i Pocztowej wstrzymywano ruch, by mógł przejechać długi skład pociągu, ciągnięty przez stary, dymiący parowóz. Z parowozu wyskakiwał kolejarz, który czerwoną chorągiewką ostrzegał kierowców i wstrzymywał ruch kołowy. Budowę obwodnicy, z dwoma wiaduktami i mostem na rzece Elbląg, ukończono 4 lata po planowanym terminie, dopiero w 1982 roku.
4 stycznia 1821 r.
Zapomniany filantrop
W wieku niespełna 66 lat zmarł Richard Cowle, pierwszy wielki filantrop w historii Elbląga, założyciel Fundacji Pott-Cowle i donator wielu instytucji dobroczynnych miasta.
W 1810 roku angielski kupiec Richard Cowle zwrócił się do elbląskiego magistratu z propozycją zakupienia w mieście parceli pod warunkiem, że ostanie potraktowany jako obcy i nie będą na niego nałożone podatki na spłatę napoleońskiej kontrybucji. W zamian za to obiecał co roku wpłacać 200 talarów na rzecz ubogich. Magistrat przyjął tę propozycję, ale urzędnicy skarbowi i tak co kilka lat nękali kupca, żądając zaległych (według nich) podatków. Cowle natomiast godził się płacić tylko te, które uznawał za uzasadnione, a kwoty zwolnień i to z dużą nadwyżką przekazywał co roku na cele charytatywne. Wdzięczny miastu za dobre przyjęcie, cały swój majątek, powiększony o spadek po zmarłym wcześniej szwagrze, zapisał na cele dobroczynne i podzielił pomiędzy instytucje w rodzinnym Berwick, Gdańsku, Kwidzynie i Elblągu, najwięcej przekazując temu ostatniemu.
Suma wszystkich dyspozycji była niewyobrażalna i wynosiła 17.000 funtów szterlingów oraz prawie 400 tys. talarów. Fundacja Pott-Cowle działała ponad 100 lat, finansując budowę i utrzymanie elbląskich szpitali (także tego przy ul. Żeromskiego), szkolnictwo, w tym naukę języka angielskiego, dożywotnie renty dla służby oraz datki dla bezdomnych. Fundacja została zlikwidowana przez nazistów.
5 stycznia 1892 r.
Elbląska stocznia w Gdańsku
W Gdańsku, po niespełna dwóch latach budowy, otwarto stocznię Schichaua. Nazwano ją „wielką”, bo taka też była. Budowano w niej wielkie okręty wojenne i liniowce pasażerskie, a w czasie II wojny światowej także łodzie podwodne. Niskie koszty pracy wpływały na konkurencyjność stoczni. Ale też w Gdańsku upadł mit dobroczynności Schichaua. Warunki pracy były nieludzkie, dochodziło do wielu wypadków. Robotnicy walczyli o podwyżki i skrócenie dnia pracy do 9,5 godziny, a w soboty do 8,5 godziny. Częste strajki dławiono interwencjami policji lub zatrudnianiem łamistrajków. Strajkujących natomiast zwalniano z pracy, a ich rodziny wyrzucano z zakładowych mieszkań. Po wojnie z połączonych stoczni Schichaua i Cesarskiej powstała Stocznia Gdańska im. Lenina.
6 stycznia 1991 r.
Koncert Noworoczny
W sali koncertowej Zespołu Państwowych Szkół Muzycznych, w Wieczór Trzech Króli, po raz pierwszy zorganizowano Koncert Noworoczny. Stał się jedną z niewielu elbląskich tradycji.
W pierwszej kadencji elbląskiego samorządu wiele rzeczy robiono po raz pierwszy, licząc na to, że uda się zbudować lokalne zwyczaje, a z czasem nawet tradycje. Takim pomysłem był noworoczny koncert, zorganizowany 6 stycznia 1991 r. Na scenie wystąpiła finansowana przez zakłady Furnel orkiestra kameralna „Magna Astra”, koncert poprowadził Witold Werner z lokalnej redakcji Polskiego Radia. Rok później podczas koncertu po raz pierwszy wręczono Nagrodę Prezydenta Elbląga, a otrzymała ją dr Aleksandra Gabrysiak. Noworoczny koncert wielokrotnie zmieniał formułę, a także miejsce, gdzie był organizowany. Próbowano też odejść od daty 6 stycznia. Mimo to przetrwał i 6 stycznia 2019 roku zostanie zorganizowany po raz 29.
Kartki z elbląskiego kalendarium publikowane są na antenie telewizji Truso TV (kanał 140 sieci Vectra) oraz na facebookowym fan page Truso TV.