Już od sześćdziesięciu lat obchodzony jest Światowy Dzień Praw Człowieka. Jego celem jest przypominanie, że każdemu człowiekowi przysługują niezbywalne i nienaruszalne prawa, które państwa mają za zadanie chronić. Czy i jak wiele się zmieniło przez ten czas na świecie, w Polsce i naszym najbliższym otoczeniu? Można powiedzieć, że wiele, ale wciąż za mało!
Obchodzenie takich „dni-przypominaczy” pewnie w ogóle nie byłoby potrzebne, gdyby ludzie wzajemnie się szanowali, choćby w myśl złotej zasady „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”… Nie żyjemy jednak w świecie idealnym i z własnymi przyzwyczajeniami trudno się rozstać, bo przezwyciężanie stereotypów wymaga wysiłku, a nam najzwyczajniej zazwyczaj się nie chce. Wprawdzie w skali globalnej dokonało się wiele przełomów, czego najlepszym dowodem może być wybór na prezydenta Stanów Zjednoczonych Baracka Obamy, możliwość swobodnego podróżowania i zatrudnienia w wielu państwach Europy czy dostęp do szczepień i edukacji w Afryce, ale kiedy przyjrzymy się bardziej szczegółowo, okazuje się, że wbrew temu, co gwarantuje nasza polska Konstytucja, wciąż pojawiają się przypadki dyskryminacji ze względu na kolor skóry, niepełnosprawność, status społeczny i materialny… Krótko mówiąc, wciąż mamy „równych i równiejszych”. Jakość obsługi klienta widać od rejestracji w ośrodku zdrowia, poprzez wszystkie możliwe urzędy, a skończywszy na stacjach benzynowych.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, która do dziś jest podstawą systemu ochrony praw człowieka ONZ, została przyjęta bez głosu sprzeciwu, a od głosu wstrzymało się zaledwie osiem krajów, w tym Polska. Poszanowanie praw człowieka uchwalonych w Paryżu 10 grudnia 1948 r. uznawane jest za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. Dzień Praw Człowieka obchodzony jest od 1950 r. w rocznicę jego uchwalenia, przypominając, że każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z jego godności, które są niezbywalne i nienaruszalne, co oznacza, że nie można się ich zrzec, gdyż istnieją niezależnie od władzy i nie mogą przez nią być regulowane. Dzięki tym zapisom, także obywatele naszego kraju, którzy uważają, że ich podstawowe prawa zostały złamane, mogą odwoływać się do sądów i trybunałów międzynarodowych, domagając się zadośćuczynienia i zmiany w niekorzystnych przepisach, których ofiarą padli. Warto więc wiedzieć, co gwarantują prawa człowieka, bo nigdy nie wiadomo, co kogo w życiu może spotkać…
Prawa niezbywalne
Deklaracja podkreśla prawo do życia, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, jak również prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej, zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie, zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia, oraz zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych.
Prawa osobiste człowieka zawarte w Deklaracji mówią o prawie każdego do rzetelnego sądu i decydowania o swoim życiu. Prawa i wolności polityczne zawarte w Deklaracji służą ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa. Są to: prawo do obywatelstwa, możliwość uczestniczenia w życiu publicznym, prawo wyborcze, wolność zrzeszania się, prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji, prawo do składania wniosków, petycji, skarg oraz dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych, jak również równy dostęp do służby publicznej.
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne zawarte w Deklaracji Praw Człowieka uprawniają jednostki do świadczeń na ich rzecz. Są to: ochrona zdrowia, nauka, odpowiednie wynagrodzenia zapewniające jednostce oraz jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej, pomoc socjalna i rozrywka. Człowiekowi przysługuje też prawo do pracy, prawo do własności oraz prawo dziedziczenia.
Ponadto Deklaracja zawiera również prawa solidarnościowe przysługujące grupom społecznym, takie jak prawo narodów do samostanowienia oraz prawa kulturalne – do wolności twórczości artystycznej, prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników i prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.
Deklaracja Praw Człowieka mówi też o prawie każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd, prawie do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego oraz prawie do skargi konstytucyjnej.
Instytucje skargi
Są to urzędy międzynarodowe, do których może zwrócić się obywatel każdego kraju, gdy uzna, że odpowiednie urzędy w jego własnym kraju wydały decyzje na jego niekorzyść oraz kiedy uważa, że wydane decyzje są niezgodne z Prawami człowieka. W Europie jest to przede wszystkim Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, do którego to organu odwołuje się coraz więcej obywateli naszego kraju, co może wskazywać na niedomaganie systemu państwowego w określonych obszarach władzy, takich jak sądownictwo, dyskryminacja lub odmowa pacjentowi określonych procedur medycznych.
Osoby potrzebujące pomocy prawnej i zainteresowane problematyką przysługujących każdemu człowiekowi praw podstawowych, znajdą ją w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka – www.hfhrpol.waw.pl.
Licznie rozpatrywane przez Trybunał skargi świadczą też o konieczności dalszego kontynuowania prac na rzecz przywrócenia poszanowania wzajemnego grup i jednostek, gdyż jest to jedyna nadzieja na pokój i możliwość egzystencji na poziomie, który nie uwłacza godności ludzkiej.
Zarówno pokój, jak i sprawiedliwość, są tak naprawdę w interesie każdego człowieka i całych narodów. Dlatego w tym roku Dzień Praw Człowieka został zadedykowany w sposób szczególny obrońcom tych praw, którzy będąc, członkami organizacji społeczeństwa obywatelskiego, dziennikarzami i zwykłymi, reagującymi na ludzką krzywdę ludźmi, narażając się na szykany i próby zastraszania, angażują się, ujawniając przypadki niesprawiedliwości, dyskryminacji i konieczności ochrony najsłabszych. Jak zauważa bowiem w swoim orędziu Sekretarz Generalny ONZ: „Gdy życie obrońców praw człowieka jest zagrożone, zmniejsza się poczucie bezpieczeństwa wszystkich ludzi. Gdy głosy obrońców praw człowieka są zagłuszane, cierpi na tym sprawiedliwość”.
Każdy z nas może być obrońcą praw człowieka. Wystarczy zacząć od najbliższego otoczenia.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, która do dziś jest podstawą systemu ochrony praw człowieka ONZ, została przyjęta bez głosu sprzeciwu, a od głosu wstrzymało się zaledwie osiem krajów, w tym Polska. Poszanowanie praw człowieka uchwalonych w Paryżu 10 grudnia 1948 r. uznawane jest za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. Dzień Praw Człowieka obchodzony jest od 1950 r. w rocznicę jego uchwalenia, przypominając, że każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z jego godności, które są niezbywalne i nienaruszalne, co oznacza, że nie można się ich zrzec, gdyż istnieją niezależnie od władzy i nie mogą przez nią być regulowane. Dzięki tym zapisom, także obywatele naszego kraju, którzy uważają, że ich podstawowe prawa zostały złamane, mogą odwoływać się do sądów i trybunałów międzynarodowych, domagając się zadośćuczynienia i zmiany w niekorzystnych przepisach, których ofiarą padli. Warto więc wiedzieć, co gwarantują prawa człowieka, bo nigdy nie wiadomo, co kogo w życiu może spotkać…
Prawa niezbywalne
Deklaracja podkreśla prawo do życia, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, jak również prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej, zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie, zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia, oraz zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych.
Prawa osobiste człowieka zawarte w Deklaracji mówią o prawie każdego do rzetelnego sądu i decydowania o swoim życiu. Prawa i wolności polityczne zawarte w Deklaracji służą ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa. Są to: prawo do obywatelstwa, możliwość uczestniczenia w życiu publicznym, prawo wyborcze, wolność zrzeszania się, prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji, prawo do składania wniosków, petycji, skarg oraz dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych, jak również równy dostęp do służby publicznej.
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne zawarte w Deklaracji Praw Człowieka uprawniają jednostki do świadczeń na ich rzecz. Są to: ochrona zdrowia, nauka, odpowiednie wynagrodzenia zapewniające jednostce oraz jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej, pomoc socjalna i rozrywka. Człowiekowi przysługuje też prawo do pracy, prawo do własności oraz prawo dziedziczenia.
Ponadto Deklaracja zawiera również prawa solidarnościowe przysługujące grupom społecznym, takie jak prawo narodów do samostanowienia oraz prawa kulturalne – do wolności twórczości artystycznej, prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników i prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.
Deklaracja Praw Człowieka mówi też o prawie każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd, prawie do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego oraz prawie do skargi konstytucyjnej.
Instytucje skargi
Są to urzędy międzynarodowe, do których może zwrócić się obywatel każdego kraju, gdy uzna, że odpowiednie urzędy w jego własnym kraju wydały decyzje na jego niekorzyść oraz kiedy uważa, że wydane decyzje są niezgodne z Prawami człowieka. W Europie jest to przede wszystkim Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, do którego to organu odwołuje się coraz więcej obywateli naszego kraju, co może wskazywać na niedomaganie systemu państwowego w określonych obszarach władzy, takich jak sądownictwo, dyskryminacja lub odmowa pacjentowi określonych procedur medycznych.
Osoby potrzebujące pomocy prawnej i zainteresowane problematyką przysługujących każdemu człowiekowi praw podstawowych, znajdą ją w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka – www.hfhrpol.waw.pl.
Licznie rozpatrywane przez Trybunał skargi świadczą też o konieczności dalszego kontynuowania prac na rzecz przywrócenia poszanowania wzajemnego grup i jednostek, gdyż jest to jedyna nadzieja na pokój i możliwość egzystencji na poziomie, który nie uwłacza godności ludzkiej.
Zarówno pokój, jak i sprawiedliwość, są tak naprawdę w interesie każdego człowieka i całych narodów. Dlatego w tym roku Dzień Praw Człowieka został zadedykowany w sposób szczególny obrońcom tych praw, którzy będąc, członkami organizacji społeczeństwa obywatelskiego, dziennikarzami i zwykłymi, reagującymi na ludzką krzywdę ludźmi, narażając się na szykany i próby zastraszania, angażują się, ujawniając przypadki niesprawiedliwości, dyskryminacji i konieczności ochrony najsłabszych. Jak zauważa bowiem w swoim orędziu Sekretarz Generalny ONZ: „Gdy życie obrońców praw człowieka jest zagrożone, zmniejsza się poczucie bezpieczeństwa wszystkich ludzi. Gdy głosy obrońców praw człowieka są zagłuszane, cierpi na tym sprawiedliwość”.
Każdy z nas może być obrońcą praw człowieka. Wystarczy zacząć od najbliższego otoczenia.
mk