Czy fundator może być prezesem zarządu fundacji rodzinnej?

Kluczową rolę w tym modelu pełni fundator - osoba fizyczna, która ustanawia fundację. Wnosi do niej mienie i w statucie określa zasady jej działania (art. 26). To on decyduje o celach, beneficjentach oraz strukturze organów. Ustawa daje fundatorowi bardzo szeroką swobodę działania.

Dzięki temu fundacja rodzinna nie tylko zabezpiecza majątek przed rozproszeniem, ale także pozwala fundatorowi zachować wpływ na jego wykorzystanie, co czyni jego rolę w funkcjonowaniu fundacji absolutnie centralną.

 

Struktura organów fundacji rodzinnej w pigułce

Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje trzy organy, które mogą funkcjonować w fundacji: zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów.

• Zarząd (art. 54-63 ustawy) to organ obowiązkowy, prowadzący sprawy fundacji i reprezentujący ją na zewnątrz. Członkami zarządu mogą być osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych. Do ich zadań należy m.in. zarządzanie majątkiem, realizacja celów statutowych, prowadzenie listy beneficjentów i wypłata świadczeń. Statut określa zasady powoływania oraz odwoływania członków zarządu, w tym ewentualne wynagrodzenie (art. 62).
• Rada nadzorcza (art. 64-69) to organ fakultatywny, pełniący funkcję kontrolną wobec zarządu. Staje się obowiązkowa, gdy liczba beneficjentów przekracza 25 osób. Może badać działalność zarządu, opiniować sprawozdania oraz inicjować zmiany w fundacji.
• Zgromadzenie beneficjentów (art. 70-74) to organ uchwałodawczy, złożony z osób uprawnionych przez fundatora. Decyduje m.in. o zatwierdzaniu sprawozdań finansowych, kierunkach działalności fundacji czy zmianach w statucie, jeśli statut przewiduje taką kompetencję.

 

Relacje między organami

Zarząd odpowiada za bieżące prowadzenie spraw fundacji, rada nadzorcza - za ich kontrolę, a zgromadzenie beneficjentów - za strategiczne decyzje. Statut może modyfikować te relacje, np. nadając radzie nadzorczej szersze uprawnienia lub ograniczając kompetencje zgromadzenia.

 

Rola fundatora – prawa, obowiązki i wpływ na fundację

Zgodnie z art. 11 ustawy o fundacji rodzinnej, fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Może ich być kilku, jeżeli fundacja jest ustanawiana za życia (akt założycielski), natomiast w przypadku fundacji tworzonej w testamencie - fundator jest tylko jeden. Fundator wnosi do fundacji majątek (minimum 100 000 zł - art. 17) i kształtuje jej zasady działania poprzez statut. Więcej o założeniu fundacji można przeczytać tutaj: https://rpms.pl/zalozenie-fundacji-rodzinnej-pare-slow-o-procedurze-rejestracji-fundacji/.

Fundator dysponuje szerokimi uprawnieniami: może powoływać i odwoływać członków organów (art. 61 ust. 3, art. 68 ust. 3), dokonywać zmian statutu oraz zaskarżać uchwały fundacji, jeśli naruszają ustawę, statut lub cel fundacji (art. 82–83). Dzięki odpowiednim zapisom w statucie może zachować realną kontrolę nad działalnością fundacji przez całe życie.

Ustawa dopuszcza także, by fundator był jednocześnie beneficjentem (art. 30 ust. 2) i czerpał świadczenia z fundacji, a nawet zasiadał w jej zarządzie - również jako prezes, jeśli statut to przewiduje. W praktyce czyni go to zarówno kreatorem zasad, jak i uczestnikiem systemu, który sam stworzył.

 

Czy fundator może zostać prezesem zarządu?

Ustawa o fundacji rodzinnej nie wprowadza zakazu, aby fundator pełnił funkcję członka zarządu, w tym prezesa. Zgodnie z art. 57 ust. 1, członkiem zarządu może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych - kryterium, które fundator spełnia z definicji.

Aby fundator mógł objąć funkcję prezesa, muszą zostać spełnione dwa warunki:

• statut fundacji musi przewidywać możliwość jego powołania do zarządu,
• właściwy organ (zazwyczaj sam fundator, jeśli statut daje mu takie uprawnienie, lub rada nadzorcza) musi formalnie powołać go na to stanowisko.

 

Korzyści połączenia ról

• Zachowanie pełnej kontroli - fundator, kierując zarządem, decyduje o kluczowych działaniach fundacji.
• Ciągłość zarządzania - fundator najlepiej zna cele i wizję fundacji, co ułatwia realizację jej zadań.
• Elastyczność decyzyjna - brak pośredników w podejmowaniu strategicznych decyzji.

 

Potencjalne ryzyka

• Konflikt interesów - fundator jako beneficjent może podejmować decyzje faworyzujące siebie kosztem innych beneficjentów.
• Brak niezależnej kontroli - skupienie zbyt dużej władzy w jednej osobie może utrudniać prawidłowy nadzór.
• Odpowiedzialność - fundator jako prezes zarządu podlega tym samym obowiązkom, co inni członkowie, w tym zasadzie lojalności i staranności.

Podsumowując, fundator może być prezesem zarządu, ale powinien zadbać o prawidłowe uregulowanie tej kwestii w statucie oraz o mechanizmy ograniczające potencjalne konflikty interesów. Dzięki temu fundacja zyskuje stabilne przywództwo, a fundator - możliwość bezpośredniego realizowania swojej wizji.

 

Ograniczenia i odpowiedzialność fundatora pełniącego funkcję w zarządzie

1. Odpowiedzialność cywilna członków zarządu

Fundator, który obejmuje funkcję w zarządzie fundacji, ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 75 ustawy o fundacji rodzinnej. Zgodnie z tym przepisem, członek zarządu odpowiada wobec fundacji za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu, chyba że wykaże brak winy.

Co ważne, ustawa wprowadza tzw. business judgment rule - zgodnie z art. 75 ust. 2, członek zarządu nie narusza obowiązku staranności, jeśli działa lojalnie wobec fundacji, w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego i na podstawie informacji, analiz oraz opinii niezbędnych do podjęcia starannej decyzji. W przypadku gdy szkoda powstała w wyniku wspólnych działań kilku osób, odpowiadają one solidarnie (art. 76).

Standard staranności jest wysoki i zależy od skali majątku - im większe aktywa fundacji, tym wyższe oczekiwania co do należytej oceny ryzyka i jakości podejmowanych decyzji.

2. Brak osobistej odpowiedzialności za zobowiązania fundacji

Ustawa nie przewiduje odpowiedzialności osobistej członków zarządu wobec wierzycieli fundacji. Nawet gdyby egzekucja z majątku fundacji okazała się bezskuteczna, nie stosuje się tu analogii do art. 299 KSH czy art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego. Odpowiedzialność członków zarządu ma więc charakter wewnętrzny - ogranicza się do relacji z samą fundacją.

3. Ograniczenia w dysponowaniu majątkiem fundacji

Fundator w roli prezesa zarządu nie może dowolnie korzystać z majątku fundacji. Z chwilą jego wniesienia do fundacji staje się on własnością odrębnego podmiotu prawnego. Zarząd może nim gospodarować wyłącznie w granicach określonych w ustawie i statucie oraz z poszanowaniem interesów beneficjentów.

Naruszenie tych zasad (np. wydatkowanie środków na cele osobiste) może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej wobec fundacji, a w skrajnych przypadkach – do odpowiedzialności karnej.

4. Odpowiedzialność fundacji za długi fundatora sprzed jej ustanowienia

Ustawa w art. 8 przewiduje, że fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiedzialność ta ograniczona jest do wartości mienia wniesionego do fundacji.

Szczególne zasady dotyczą zobowiązań alimentacyjnych – fundacja odpowiada za nie także wtedy, gdy powstały już po jej ustanowieniu, jeśli egzekucja z majątku fundatora okazała się bezskuteczna (art. 8 ust. 2).

Dodatkowo, zgodnie z art. 117e Ordynacji podatkowej, fundacja odpowiada całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe fundatora sprzed jej powstania – również w granicach wartości przekazanych aktywów.

 

Podsumowanie

• Fundator pełniący funkcję w zarządzie odpowiada wobec fundacji za ewentualne szkody, jeśli działał sprzecznie z prawem lub statutem i można mu przypisać winę.
• Nie odpowiada osobiście za długi fundacji wobec jej wierzycieli.
• Fundacja może natomiast odpowiadać za zobowiązania fundatora sprzed jej ustanowienia, w tym alimentacyjne i podatkowe, ale tylko do wartości wniesionego mienia.
• Pełniąc funkcję zarządczą, fundator musi pamiętać, że gospodaruje majątkiem fundacji, a nie swoim własnym, i powinien działać w granicach staranności określonych w art. 75 ustawy.

 

Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców

Powierzenie fundatorowi funkcji prezesa zarządu może być korzystne, gdy celem jest zachowanie pełnej kontroli nad majątkiem i kierunkami rozwoju fundacji. Fundator najlepiej zna rodzinny biznes, jego wartości oraz oczekiwania beneficjentów, co pozwala mu sprawnie realizować założone cele. Takie rozwiązanie zwiększa także bezpieczeństwo majątku – kluczowe decyzje pozostają w rękach osoby, która stworzyła fundację. Dodatkowym atutem jest elastyczność – fundator może szybko reagować na zmiany rynkowe i dostosowywać politykę fundacji do nowych realiów.

Nie zawsze jednak łączenie roli fundatora i prezesa zarządu jest optymalne. Przy dużych strukturach, złożonym majątku czy licznej grupie beneficjentów korzystniejsze bywa powierzenie zarządzania profesjonalnemu zarządowi. Niezależni menedżerowie wnoszą doświadczenie biznesowe, redukują ryzyko konfliktu interesów i mogą zapewnić większą transparentność wobec beneficjentów.

 

Rekomendacja

Aby rola fundatora była uregulowana w sposób optymalny, statut fundacji powinien:

• jasno określać zakres jego uprawnień (np. prawo powoływania i odwoływania organów, zmiany statutu),
• przewidywać możliwość pełnienia przez niego funkcji w zarządzie, w tym prezesa,
• wprowadzać mechanizmy kontroli i równowagi, ograniczające ryzyko nadużyć (np. rada nadzorcza, obowiązek raportowania),
• określać zasady sukcesji uprawnień po śmierci fundatora, aby fundacja mogła funkcjonować bez zakłóceń.

Dobrze skonstruowany statut zapewni fundatorowi swobodę działania, a jednocześnie zagwarantuje bezpieczeństwo interesów beneficjentów i stabilność całej struktury fundacji.