W czwartek 15 września odbędą się uroczystości związane z 92. rocznicą istnienia 16 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Króla Kazimierza Jagiellończyka. Dziś chcielibyśmy przedstawić Państwu historię naszego Związku Taktycznego, która sięga początków XX w.
Historia i tradycja oręża 16 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej wiąże się z tworzeniem w 1919 r. regularnych jednostek armii powstania wielkopolskiego. Duży napływ ochotników z Pomorza i Kaszub do formowanej 4 Dywizji Strzelców Wielkopolskich spowodował, że 16 sierpnia 1919 r. dywizja otrzymuje nazwę Dywizji Strzelców Pomorskich. Jej pierwszym dowódcą mianowano płk Stanisława Wilhelma Skrzyńskiego. Pierwszym pułkiem wchodzącym w skład dywizji był Toruński Pułk Strzelców, w dalszej kolejności powstawały pułki strzelców: Grudziądzki, Starogardzki i Kaszubski. Brak wykwalifikowanej kadry artyleryjskiej opóźnił proces tworzenia pododdziałów artylerii dywizyjnej. Wspólnym elementem podkreślającym polskość oddziałów dywizji był biały orzełek noszony na rogatywkach.
24 października 1919 r. Józef Piłsudski przyjmuje dowodzenie Kaszubskim Pułkiem Strzelców, a 5 listopada pułki i pododdziały otrzymują odznaki specjalne noszone na kołnierzykach. 6 marca 1920 r. Dywizja Strzelców Pomorskich otrzymuje numer 216 i nazwę 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty.
Pułkom nadane zostały numery, nazwy oraz odznaki: 63 Toruński Pułk Piechoty, 64 Grudziądzki Pułk Piechoty, 65 Starogardzki Pułk Piechoty, 66 Kaszubski Pułk Piechoty, 16 Pomorski Pułk Artylerii Polowej (wszystkim pododdziałom dywizji nadano numer 16).
Formowanie dywizji odbywało się w Poznaniu, Inowrocławiu, Modlinie, Włocławku, Głownie i Toruniu. W styczniu 1920 r. oddziały Dywizji Strzelców Pomorskich wkraczają na Pomorze Gdańskie przyznane Polsce decyzją traktatu wersalskiego.
Pierwsza kampania wojenna
Pod koniec kwietnia 1920 r. 16 PDP rozpoczęła przygotowania do wymarszu na front. Szlak bojowy 31 Brygady utworzonej na bazie 63 i 64 pp. wiódł przez miejscowości Rzeczyca, Czarnobyl, Krzywicze i Pankraty. 26 czerwca 1920 r. 66 pp. dowodzony przez ppłk Jarnuszewicza dosłownie „wyciął” pułk Lenina pod Bobrujkami.
16 sierpnia 1920 r. 16 PDP w składzie Grupy Uderzeniowej rozpoczyna natarcie i bez większego oporu nieprzyjaciela 25 sierpnia osiąga granice Prus Wschodnich w rejonie Łomży.
Od 14 września dywizja walczyła w rejonie Dywina i Horodca. Po zdobyciu Horodca 16 PDP kontynuowała natarcie, opanowując m.in. kolejno Drohiczyn, Hoszewo, Chomsk i Nieśwież.
Po zakończeniu działań wojennych oddziały 16 PDP powracają na Pomorze – 65 pp. do Starogardu i Gniewu, 63 pp. do Torunia, 64 pp. i 16 pap. do Grudziądza, 66 pp. do Kościerzyny i Kartuz, później przegrupowuje się do Chełmna.
Za waleczność i męstwo odznaczono 133 żołnierzy dywizji srebrnym Krzyżem Virtuti Militari V klasy, 389 żołnierzy Krzyżem Walecznych. 22 września 1929 roku na rynku w Grudziądzu pułki (bez 66 pp.) otrzymują sztandary ufundowane przez lokalne społeczności.
W czasie zamachu majowego (1926 r.) żołnierze dywizji opowiadają się po stronie legalnej władzy.
Przed wybuchem II wojny światowej 16 PDP włączona zostaje w skład Grupy Operacyjnej „Wschód” armii Pomorze. Po mobilizacji dywizja zajmuje odcinek obrony na rzece Osie od Grudziądza do ujścia rzeki Lutryny.
Wojna obronna 1939 roku
2 września 1939 r. dowódcą 16 PDP zostaje płk Zygmunt Szyszko-Bohusz. Nowy dowódca przygotował plan przeciwuderzenia na Niemców „od Mełna w kierunku wioski Słup do Osy i wzdłuż rzeki w bok walczącego nieprzyjaciela”, do jego realizacji jednak nie doszło.
Po planowanym odwrocie, od 9 września 16 PDP walczyła w ramach operacji nad Bzurą. 12 września dywizja zdobywa Łowicz, ale otrzymuje rozkaz odwrotu na północny brzeg Bzury i przejścia do obrony na odcinku Małaszyce – Zabostów. 14 września żołnierze ponownie zdobywają Łowicz, okupując swój sukces bojowy dużymi stratami w ludziach i sprzęcie. Wieczorem 16 września 16 PDP otrzymuje rozkaz przegrupowania się w rejon Czerniew – Kiernozia. Tylko 65 pp. i dwóm batalionom 64 pp. udaje się przebić w kierunku Iłowa z 17 na 18 września. W nocy z 18 na 19 września 1939 r. dywizja zostaje rozbita w Puszczy Kampinowskiej.
Od 1949 r. w Elblągu
Okres powojenny to nowy etap w historii 16 Dywizji. W lipcu 1945 r. sformowano 16 Dywizję Piechoty, dyslokując dowództwo w Gdańsku Wrzeszczu. Niezależnie od wykonywanych zadań organizacyjnych i szkoleniowych, jednostki dywizji zabezpieczały w tym okresie majątek narodowy przed grabieżą, wykonywały różne zadania związane z odbudową gospodarki oraz brały udział w akcji siewnej i żniwnej. Od 1945 r. dywizja przechodziła różne etapy reorganizacji, zmiany nazw i dyslokacji. W 1947 r. Naczelny Dowódca WP nadał dywizji nazwę 16 Kaszubskiej Dywizji Piechoty.
Na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej z marca 1949 r. 16 Dywizja Piechoty zostaje dyslokowana z Gdańska do Elbląga i Braniewa, a następnie przeformowana w 16 Dywizję Pancerną. W maju 1949 r. z Gdańska do Elbląga przenosi się sztab dywizji. W ramach dalszej przebudowy Sił Zbrojnych następuje reorganizacja jednostek istniejących oraz formowane są nowe. W 1952 r. z 16 Dywizji Pancernej powstaje 16 Dywizja Piechoty.
W 1955 r. Polska staje się członkiem Układu Warszawskiego, zobowiązuje to władze do przeprowadzenia częściowej reorganizacji polskich Sił Zbrojnych. W okręgach i dywizjach zachodzą znaczne zmiany organizacyjne. Na bazie 16 Dywizji Piechoty powstaje 16 Dywizja Pancerna, której trzon stanowiły 1 i 58 pułk czołgów w Elblągu i 55 pułk zmechanizowany w Braniewie.
Teraźniejszość
W 1990 r. wprowadzone zostały dalsze zmiany organizacyjne. Dywizja przestała być związkiem pancernym, przechodząc na struktury dywizji zmechanizowanej.
14 listopada 1992 r. 16 Dywizja Zmechanizowana przejęła dziedzictwo tradycji 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty z lat 1919-1939 i 16 Dywizji Piechoty z lat 1944-1947. Patronem dywizji został Król Polski Kazimierz Jagiellończyk. Był to okres łączenia historii jednostek dywizji z tradycjami oddziałów okresu międzywojennego i nadawanie jednostkom nowych sztandarów.
W styczniu 1992 r. 16 PDZ weszła w podporządkowanie Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Najważniejszym wydarzeniem dla Dywizji w roku 1993 były ćwiczenia „Klon- 93”, które odbyły się w dniach 16-19 marca z powołaniem rezerw osobowych na poligonie Orzysz. Ćwiczenia obserwował i wizytował prezydent RP Lech Wałęsa, minister obrony narodowej Janusz Onyszkiewicz oraz przedstawiciele najwyższych władz państwowych.
W 1994 r. w ramach nowej struktury organizacyjnej 16 PDZ sformowane zostały między innymi: 9 Brygada Kawalerii Pancernej, powstała na bazie 27 pz w Braniewie; 14 Brygada Zmechanizowana, sformowana na bazie 100 pz w Elblągu; 16 Brygada Zmechanizowana sformowana na bazie 43 Ośrodka Materiałowo-Technicznego w Morągu.
Na podstawie Decyzji Ministra Obrony Narodowej nr 152/1998r. z 1 stycznia 1999 r. 16 PDZ ponownie weszła w skład Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Rok 2000 to dalsze zmiany w strukturach organizacyjnych Dywizji.
Na podstawie Rozkazu Dowódcy Wojsk Lądowych z 15 czerwca 2000 r. z dniem 31 grudnia 2000 r. rozformowane zostały 14 Brygada Zmechanizowana i 18 batalion rozpoznawczy w Elblągu, natomiast w skład Dywizji weszły 20 Brygada Zmechanizowana w Bartoszycach i 3 batalion rozpoznawczy w Giżycku.
W 2001 r. w strukturach Dywizji powstała 16 kompania chemiczna, a jesienią tegoż roku 16 PDZ weszła w podporządkowanie 1 Korpusu Zmechanizowanego. Okres formowania nowoczesnego Związku Taktycznego został zakończony.
Należy wspomnieć, że w okresie powojennym w składzie 16. dywizji funkcjonowało blisko 60 jednostek. Jedne kontynuowały tradycje swoich poprzedników, inne powstawały i przy zmianach organizacyjnych były rozformowywane.
Przykładem bogatej historii i dziedziczenia tradycji był 1 Warszawski Pułk Czołgów sformowany w 1943 r., przemianowany w 100 pułk zmechanizowany, a następnie w 14 Brygadę Zmechanizowaną, która ostatecznie w 2000 r. została rozformowana. Wszystkie te jednostki nosiły imię Bohaterów Westerplatte, kontynuując tradycje swoich poprzedniczek.
Dzisiaj również tylko na kartach historii znajdujemy takie nazwy jak 60 Kaszubski pułk czołgów średnich, 64 i 55 pułk zmechanizowany czy też 4 dywizjon artylerii.
Tyle z kart historii naszej Dywizji. To już 92 lata istnienia naszego Związku Taktycznego. Z okazji naszego święta przygotowaliśmy bardzo bogaty program obchodów rocznicy powstania dywizji, które odbędą się 15 września. Do udziału w uroczystych obchodach rocznicy powstania dywizji zapraszamy szczególnie gorąco mieszkańców Elbląga i regionu, w tym dzieci i młodzież. Przecież to było, jest i zawsze będzie nasze wspólne Święto.
Program uroczystości rocznicowych.
24 października 1919 r. Józef Piłsudski przyjmuje dowodzenie Kaszubskim Pułkiem Strzelców, a 5 listopada pułki i pododdziały otrzymują odznaki specjalne noszone na kołnierzykach. 6 marca 1920 r. Dywizja Strzelców Pomorskich otrzymuje numer 216 i nazwę 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty.
Pułkom nadane zostały numery, nazwy oraz odznaki: 63 Toruński Pułk Piechoty, 64 Grudziądzki Pułk Piechoty, 65 Starogardzki Pułk Piechoty, 66 Kaszubski Pułk Piechoty, 16 Pomorski Pułk Artylerii Polowej (wszystkim pododdziałom dywizji nadano numer 16).
Formowanie dywizji odbywało się w Poznaniu, Inowrocławiu, Modlinie, Włocławku, Głownie i Toruniu. W styczniu 1920 r. oddziały Dywizji Strzelców Pomorskich wkraczają na Pomorze Gdańskie przyznane Polsce decyzją traktatu wersalskiego.
Pierwsza kampania wojenna
Pod koniec kwietnia 1920 r. 16 PDP rozpoczęła przygotowania do wymarszu na front. Szlak bojowy 31 Brygady utworzonej na bazie 63 i 64 pp. wiódł przez miejscowości Rzeczyca, Czarnobyl, Krzywicze i Pankraty. 26 czerwca 1920 r. 66 pp. dowodzony przez ppłk Jarnuszewicza dosłownie „wyciął” pułk Lenina pod Bobrujkami.
16 sierpnia 1920 r. 16 PDP w składzie Grupy Uderzeniowej rozpoczyna natarcie i bez większego oporu nieprzyjaciela 25 sierpnia osiąga granice Prus Wschodnich w rejonie Łomży.
Od 14 września dywizja walczyła w rejonie Dywina i Horodca. Po zdobyciu Horodca 16 PDP kontynuowała natarcie, opanowując m.in. kolejno Drohiczyn, Hoszewo, Chomsk i Nieśwież.
Po zakończeniu działań wojennych oddziały 16 PDP powracają na Pomorze – 65 pp. do Starogardu i Gniewu, 63 pp. do Torunia, 64 pp. i 16 pap. do Grudziądza, 66 pp. do Kościerzyny i Kartuz, później przegrupowuje się do Chełmna.
Za waleczność i męstwo odznaczono 133 żołnierzy dywizji srebrnym Krzyżem Virtuti Militari V klasy, 389 żołnierzy Krzyżem Walecznych. 22 września 1929 roku na rynku w Grudziądzu pułki (bez 66 pp.) otrzymują sztandary ufundowane przez lokalne społeczności.
W czasie zamachu majowego (1926 r.) żołnierze dywizji opowiadają się po stronie legalnej władzy.
Przed wybuchem II wojny światowej 16 PDP włączona zostaje w skład Grupy Operacyjnej „Wschód” armii Pomorze. Po mobilizacji dywizja zajmuje odcinek obrony na rzece Osie od Grudziądza do ujścia rzeki Lutryny.
Wojna obronna 1939 roku
2 września 1939 r. dowódcą 16 PDP zostaje płk Zygmunt Szyszko-Bohusz. Nowy dowódca przygotował plan przeciwuderzenia na Niemców „od Mełna w kierunku wioski Słup do Osy i wzdłuż rzeki w bok walczącego nieprzyjaciela”, do jego realizacji jednak nie doszło.
Po planowanym odwrocie, od 9 września 16 PDP walczyła w ramach operacji nad Bzurą. 12 września dywizja zdobywa Łowicz, ale otrzymuje rozkaz odwrotu na północny brzeg Bzury i przejścia do obrony na odcinku Małaszyce – Zabostów. 14 września żołnierze ponownie zdobywają Łowicz, okupując swój sukces bojowy dużymi stratami w ludziach i sprzęcie. Wieczorem 16 września 16 PDP otrzymuje rozkaz przegrupowania się w rejon Czerniew – Kiernozia. Tylko 65 pp. i dwóm batalionom 64 pp. udaje się przebić w kierunku Iłowa z 17 na 18 września. W nocy z 18 na 19 września 1939 r. dywizja zostaje rozbita w Puszczy Kampinowskiej.
Od 1949 r. w Elblągu
Okres powojenny to nowy etap w historii 16 Dywizji. W lipcu 1945 r. sformowano 16 Dywizję Piechoty, dyslokując dowództwo w Gdańsku Wrzeszczu. Niezależnie od wykonywanych zadań organizacyjnych i szkoleniowych, jednostki dywizji zabezpieczały w tym okresie majątek narodowy przed grabieżą, wykonywały różne zadania związane z odbudową gospodarki oraz brały udział w akcji siewnej i żniwnej. Od 1945 r. dywizja przechodziła różne etapy reorganizacji, zmiany nazw i dyslokacji. W 1947 r. Naczelny Dowódca WP nadał dywizji nazwę 16 Kaszubskiej Dywizji Piechoty.
Na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej z marca 1949 r. 16 Dywizja Piechoty zostaje dyslokowana z Gdańska do Elbląga i Braniewa, a następnie przeformowana w 16 Dywizję Pancerną. W maju 1949 r. z Gdańska do Elbląga przenosi się sztab dywizji. W ramach dalszej przebudowy Sił Zbrojnych następuje reorganizacja jednostek istniejących oraz formowane są nowe. W 1952 r. z 16 Dywizji Pancernej powstaje 16 Dywizja Piechoty.
W 1955 r. Polska staje się członkiem Układu Warszawskiego, zobowiązuje to władze do przeprowadzenia częściowej reorganizacji polskich Sił Zbrojnych. W okręgach i dywizjach zachodzą znaczne zmiany organizacyjne. Na bazie 16 Dywizji Piechoty powstaje 16 Dywizja Pancerna, której trzon stanowiły 1 i 58 pułk czołgów w Elblągu i 55 pułk zmechanizowany w Braniewie.
Teraźniejszość
W 1990 r. wprowadzone zostały dalsze zmiany organizacyjne. Dywizja przestała być związkiem pancernym, przechodząc na struktury dywizji zmechanizowanej.
14 listopada 1992 r. 16 Dywizja Zmechanizowana przejęła dziedzictwo tradycji 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty z lat 1919-1939 i 16 Dywizji Piechoty z lat 1944-1947. Patronem dywizji został Król Polski Kazimierz Jagiellończyk. Był to okres łączenia historii jednostek dywizji z tradycjami oddziałów okresu międzywojennego i nadawanie jednostkom nowych sztandarów.
W styczniu 1992 r. 16 PDZ weszła w podporządkowanie Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Najważniejszym wydarzeniem dla Dywizji w roku 1993 były ćwiczenia „Klon- 93”, które odbyły się w dniach 16-19 marca z powołaniem rezerw osobowych na poligonie Orzysz. Ćwiczenia obserwował i wizytował prezydent RP Lech Wałęsa, minister obrony narodowej Janusz Onyszkiewicz oraz przedstawiciele najwyższych władz państwowych.
W 1994 r. w ramach nowej struktury organizacyjnej 16 PDZ sformowane zostały między innymi: 9 Brygada Kawalerii Pancernej, powstała na bazie 27 pz w Braniewie; 14 Brygada Zmechanizowana, sformowana na bazie 100 pz w Elblągu; 16 Brygada Zmechanizowana sformowana na bazie 43 Ośrodka Materiałowo-Technicznego w Morągu.
Na podstawie Decyzji Ministra Obrony Narodowej nr 152/1998r. z 1 stycznia 1999 r. 16 PDZ ponownie weszła w skład Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Rok 2000 to dalsze zmiany w strukturach organizacyjnych Dywizji.
Na podstawie Rozkazu Dowódcy Wojsk Lądowych z 15 czerwca 2000 r. z dniem 31 grudnia 2000 r. rozformowane zostały 14 Brygada Zmechanizowana i 18 batalion rozpoznawczy w Elblągu, natomiast w skład Dywizji weszły 20 Brygada Zmechanizowana w Bartoszycach i 3 batalion rozpoznawczy w Giżycku.
W 2001 r. w strukturach Dywizji powstała 16 kompania chemiczna, a jesienią tegoż roku 16 PDZ weszła w podporządkowanie 1 Korpusu Zmechanizowanego. Okres formowania nowoczesnego Związku Taktycznego został zakończony.
Należy wspomnieć, że w okresie powojennym w składzie 16. dywizji funkcjonowało blisko 60 jednostek. Jedne kontynuowały tradycje swoich poprzedników, inne powstawały i przy zmianach organizacyjnych były rozformowywane.
Przykładem bogatej historii i dziedziczenia tradycji był 1 Warszawski Pułk Czołgów sformowany w 1943 r., przemianowany w 100 pułk zmechanizowany, a następnie w 14 Brygadę Zmechanizowaną, która ostatecznie w 2000 r. została rozformowana. Wszystkie te jednostki nosiły imię Bohaterów Westerplatte, kontynuując tradycje swoich poprzedniczek.
Dzisiaj również tylko na kartach historii znajdujemy takie nazwy jak 60 Kaszubski pułk czołgów średnich, 64 i 55 pułk zmechanizowany czy też 4 dywizjon artylerii.
Tyle z kart historii naszej Dywizji. To już 92 lata istnienia naszego Związku Taktycznego. Z okazji naszego święta przygotowaliśmy bardzo bogaty program obchodów rocznicy powstania dywizji, które odbędą się 15 września. Do udziału w uroczystych obchodach rocznicy powstania dywizji zapraszamy szczególnie gorąco mieszkańców Elbląga i regionu, w tym dzieci i młodzież. Przecież to było, jest i zawsze będzie nasze wspólne Święto.
Program uroczystości rocznicowych.
mjr Zbigniew Tuszyński, rzecznik prasowy 16 PDZ