W naszym cyklu kontynuujemy wędrówkę po miejscowościach gminy Kwidzyn. Dzisiaj Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK, opowiada o ciekawostkach związanych ze wsią Janowo.
Miejscowości o nazwie Janowo jest w Polsce około 60. W okolicach dzisiejszej wsi Janowo w gminie Kwidzyn pierwsi osadnicy pojawi się dopiero w drugiej połowie XVII w. za sprawą mennonitów, którzy zabezpieczyli te tereny wałami i zaczęli odwadniać mokradła.
Dzisiejsze Janowo powstało z połączenia dawnych wsi czynszowych o nazwach: Pólko Małe (Kleinfenlde), Bursztych (Aussendeich), Kramary Dwór, Kępa Brolewska, Kramrowo zwane też Kramrami Dwór (Kramershof), Nowe Lignowy. A nazwa Janowo pochodzi od imienia Jana, którego pod koniec XVI w. wymieniano jako właściciela okolicznych łąk. Początek istnienia wsi datuje się na 1682 r.
W połowie XVIII w. zawiązała się tu mała społeczność ewangelicka, która założyła w XIX własny cmentarz. Z kolei katolicy w drugiej połowie XIX w. wznieśli kościół.
Dawniej w okolicach Janowa istniała przeprawa promowa łącząca Kwidzyn z Gniewem. Na początku XX w. zbudowano też wąskotorową linię kolejową między oboma miastami. Została ona jednak zlikwidowana, gdy po 1918 roku przebiegała przez te ziemie granica między Polską a Niemcami.
Walka o polskość
W okresie 1920-1939 r. (do września) na tych terenach istniała placówka polskiej Straży Celnej „Małe Pólko” lub „Janowo”. Granica z Niemcami przebiegała 1,5 km na wschód od wsi na rzeczce o wdzięcznej nazwie Katarynka. W wyniku plebiscytu z 1920 roku Polsce przyznano Janowo i okoliczne wsie, dzięki czemu na wschodnim brzegu Wisły powstał rejon nazywany wówczas „Małą Polską” lub „Pięciowsią”.
Polskość na tym terenie krzewili między innymi: Walenty Baniecki, Alojzy i Augustyna Czyżewscy, Robert Małkowski, Andrzej i Bolesława Napiontkowie, ks. proboszcz Ignacy Niklas, Stefania Pobrynówna, Tadeusz Tollik, Anastazy Wygocki.
W sierpniu 1939 r. we wsi zakwaterowano dwa plutony polskiego wojska, po wysadzeniu mostów w Tczewie i krótkiej potyczce zostały one ewakuowane na lewy brzeg Wisły. Niemiecki oddział po zajęciu wsi rozstrzelał 17 Polaków, w tym byłych działaczy plebiscytowych. Zginęli oni prawdopodobnie w lasach szpręgawskich pod Starogardem Gdańskim.
Obecnie na cmentarzu w Janowie znajduje się symboliczna mogiła, a w budynku szkoły tablica z treścią: „Augustyn Czyżewski 1882-1940, wybitny działacz plebiscytowy, inicjator budowy szkoły w Janowie, zakatowany przez hitlerowców, do końca wierny ojczyźnie”.
Dla upamiętnienia walczących o polskość tego rejonu 9 maja 1979 r. wieś Janowo Uchwałą Rady Państwa została odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy.
Szkoła ze składek
Budynek szkolny dzięki składkom publicznym pobudowano w latach 1935-1939 nadając mu imię Józefa Piłsudskiego. Kolejny budynek szkolny oddano w 1966 r. jako tzw. „1000-latkę”, w nim znalazła się izba pamięci. Ostatni obiekt szkolny powstał w latach 80. XX w., wzniesiono go przy pomocy wojska.
Janowo w przeszłości nosiło różne nazwy, takie jak: Iohannisdorf, Jansdorf, Johannsdorf, spotykało się też zapisy nazwy jako Herrn Johannis Weide, Johannsdorff, Johannisdorf, Janowa Góra.