W naszym cotygodniowym cyklu kontynuujemy wędrówkę po miejscowościach Żuławach Wiślanych. Tym razem Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK, zabiera Czytelników do wsi Kaczynos i Krzyżanowo.
Jest osadą położoną obecnie w województwie pomorskim, w gminie Stare Pole (powiat malborski). W latach 1975-1998 należała do województwa elbląskiego. Do 1945 r. nosiła nazwę Katznase. Lokowana w 1367 r. przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode na rzecz Hansa Arnolda. Wówczas nazywana był Caczinnase, Kacznose.
Po II pokoju toruńskim (1466) przynależała do Prus Królewskich i w ich granicach pozostała do I rozbioru Polski w 1772 r. W latach 1920-1939 znajdowała się w granicach Wolnego Miasta Gdańska, a następnie do 1945 r,. w granicach III Rzeszy, po czym powróciła do Polski. W osadzie zamieszkiwały też rodziny menonickie.
W miejscowości istniał kościół ewangelicki, wzniesiony jako budynek bezwieżowy o konstrukcji ryglowej, wypełnionej cegłą na początku XVIII w. Posiadał barokowe wyposażenie, strop był pokryty polichromią przedstawiającą „Sąd Ostateczny”. Budynek przeszedł renowację w1907 r. pod nadzorem Bernharda Schmida. Była ona konieczna po zniszczeniach spowodowanych przez powódź w 1888 r. W ramach renowacji dobudowano wieżę.
Po 1945 r. budynek pełnił rolę... magazynu i obory dla owiec. Obecnie możemy go podziwiać... w Elblągu. Budowla w 1984 r. została przeniesiona na ul. Rawska, gdzie pełni funkcję kościoła katolickiego pod wezwaniem św. Doroty z Mątowów. Na temat kościoła, a także patronki świątyni pisałem w cyklu o historii elbląskich ulic.
W Kaczynosie pozostał za to inny cenny budynek – dawny dworek Zimmermanów, który niestety został znacznie zniekształcony w wyniku wielu przebudów.
Krzyżanowo
To osada położona obecnie w województwie pomorskim, powiecie Malbork i gminie Stare Pole, na terenie Żuław Elbląskich. Obecnie wraz z opisywanym wcześniej Starym Polem stanowi zwartą zabudowę.
W 1319 r. nadano wsi pierwsze prawo lokacyjne - dla właściciela ziemskiego Nocze i to od niego pochodziła późniejsza nazwa miejscowości używana do 1945 r, czyli Notzendorf. Dawni mieszkańcy tych ziem - Prusowie - nazywali tę osadę Seitkaimis.
Do dzisiejszych czasów przetrwał budynek kościoła, pochodzący z XIV w. Należy do najstarszych zachowanych świątyni na tych terenach. Obok gmachu kościoła ustawiony jest stelaż, powstały w XIX w. z trzema dzwonami. Kościół nie posiada wieży, została ona zniszczona w 1817 r. przez wichurę.
W świątyni zachowało się gotyckie malowidło z XIV w. ze sceną ukrzyżowania oraz w większości barokowe wyposażenie. Teren kościoła i dawnego cmentarza, na którym zachowane są nieliczne dawne krzyże metalowe, otacza murowane ogrodzenie. Kościół do 1945 r. był protestancką świątynią.
W Krzyżanowie na początku XV w. powstała szkoła przy kościele parafialnym, istniała do 1934 r. A zabudowa wsi pochodzi z przełomu XIX/XX w. niestety nie zachowała się stara zabudowa drewniana.