Kontynuujemy naszą wędrówkę po gminie Miłoradz, która w latach 1975-1998 leżała w granicach województwa elbląskiego. Dzisiaj Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK opowiada o historii wsi Mątowy Małe i Mątowy Wielkie, które mają do dzisiaj swój związek z Elblągiem.
Mątowy Małe
Jest to wieś założona przez komtura z Zamtyru w 1254 r. Po raz pierwszy wymieniona jest w zapiskach 1321 r., istniał tu folwark krzyżacki. Zachowały się domy pochodzące z XVIII i XIX w. Za wsią znajduje się jedyny w delcie Wisły kompleks leśny noszący nazwę Mątowski Las. Jest to pozostałość po dawnych lasach, które znajdowały się na Żuławach. Wydzielono z niego dwa rezerwaty przyrody. Jednym z nich jest Las Łągowy nad Nogatem zajmujący obszar 33 ha, obejmujący drzewostan wielu gatunków, głównie dąb szypułkowy, jesion i wiąz, a drzewa liczą sobie po ok. 200 lat. Drugi nazwany jest jako Lasem Mątowskim, występuje tu jesion, wiąz, wierzby i topole (charakterystycznym fragmentem jest 12 białych topoli noszących miano „Dwunastu Apostołów”). Istniał tu też dąb nieco tylko ustępujący dębowi Bażyńskiego z Kadyn, niestety został zniszczony przez wandali.
Obecną nazwę wieś uzyskała po 1945 r. Określana jest też jako Mątki, jej poprzednia nazwa brzmiała Klein Montau.
Mątowy Wielkie
Jest to wieś położona w pobliżu jezior: Mątowy Wielkie i Mątowy Długie. Najstarsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1321 r., ale prawdopodobnie istniała tu poprzenio osada słowiańska. Akt lokacyjny wystawił wielki mistrz Ludolf König von Waltzau, a w końcu XIV w. odnowił go wielki mistrz Conrad Zöllner von Rotenstein. Miejscowość jest znana z tego, że to w niej urodziła się błogosławiona Dorota z Mątowów, m.in. patronka elbląskiej świątyni przy ul. Rawskiej.
Dorota z domu Schartze urodziła się w 1347 r. Jej ojciec Wilhelm pochodził z terenów dzisiejszej Holandii, ale istnieją też źródła, które twierdzą, że pochodził z Dolnej Saksonii, a inne że jej matka Agata wywodziła się z terenów ówczesnej Polski.
Po wyjściu za mąż za Adalberta/Albrechta/Alberta (Wojciecha) Swertvegera/Swertfeger – gdańszczanina - dochowała się dziewięciorga dzieci. Po śmierci ośmiorga dzieci oraz męża wstąpiła do zakonu w Kwidzynie. Zmarła w 1394 r. jako rekluza. Uznana była za mistyczkę. Są też dwie wersje dotyczące ostatnich chwili jej życia. Jedna głosi, że była zamurowana na swe życzenie w celi klasztornej, inna zaś wersja temu przeczy. Biskupi ziem zakonnych w rok po jej śmierci wystąpili o jej kanonizację. Błogosławioną została ogłoszona dopiero w 1976 r. przez papieża Pawła VI. Błogosławiona Dorota jest patronką Prus i Pomorza.
W Mątowach Wielkich znajduje się kościół pw. św. Piotra i Pawła, który pochodzi z pierwszej połowy XIV w. Jest to obiekt obmurowany, o pierwotnej konstrukcji szachulcowej. Początkowo była to budowla trójnawowa, obecnie jest dwunawowa, jedna nawa została zniszczona w skutek powodzi. Istniejąca do dzisiaj wieża została nadbudowana w pierwszej połowie XVIII w. jest kryta gontem.
W kościele znajduje się chrzcielnica, w której ochrzczono wspomnianą mistyczkę. Wewnątrz świątyni zachował się barokowy drewniany ołtarz główny z 1723 r., a boczny ołtarz przedstawia Agnieszkę Męczennicę, a w górnej części Dorotę z Mątowów.
Do 1945 r. wieś nosiła nazwę Gross Montau, po kaszubsku nazywana była Montòwë Wiôldżé.