W dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” odwiedzamy Żuławkę Sztumską. O ciekawostkach związanych z tą miejscowością opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Żuławka Sztumska jest położona w powiecie sztumskim, w gminie Dzierzgoń, na terenie Żuław Malborskich, w pobliżu Powiśla i Żuław Elbląskich. To tutaj znajdowała się warownia dawnych Prusów. Po pierwszym powstaniu pruskim (1242-1249) pokonani Prusowie wznieśli na tych terenach jeden z trzynastu kościołów, do czego zobowiązywał ich układ pokojowy. Była to prawdopodobnie pierwsza świątynia na Żuławach. Parafia zachowała katolicką tradycję pomimo reformacji.
Po raz pierwszy wieś lokowano na prawie chełmińskim w 1288 r., dokonał tego komtur dzierzgoński Helwik Golback znany też jako Helwicus de Goltbach (Goltpach, Goldinbach) Po raz drugi akt lokacyjny został wystawiony w 1354 r. przez wielkiego łowczego Krzyżaków - Konrada Brunigsheima. Wieś jest najstarszą miejscowością powiatu sztumskiego. To z tej miejscowości, zwanej wówczas Posilge, pochodził ówczesny kronikarz krzyżacki Jan von Posilge (1340-1405), kanonik kwidzyński.
W 1330 r. z inicjatywy ówczesnego komtura dzierzgońskiego, a zarazem wielkiego szatnego zakonu Luthera von Braunschweiga (1275-1335, później był wielkim mistrzem) powstała droga do Dzierzgonia, co spowodowało, że na tych terenach kwitł w tamtych czasach handel.
Z 1565 r. pochodzi najstarszy polski zapis nazwy miejscowości – Pozeliia. W kolejnym roku król Stefan Batory potwierdził przywilej lokacyjny dla miejscowości jako wsi królewskiej. Ponownie czyni to Zygmunt III Waza w 1598 r.
Jeszcze przed XVIII wiekiem we wsi powstała szkoła. Kroniki z połowy XVII w. wspominają o jej odbudowie wraz ze spaloną plebanią.
24 stycznia 1945 r. czołgi radzieckie pokonują obronę drogi Krzyżanowo - Żuławka Sztumska, bronioną przez 140-osobowy niemiecki odział obrony przeciwpancernej.
Wieś po 1945 r. otrzymuje obecne miano. Do tego czasu od chwili pierwszej lokacji wieś nosiła wiele nazw: Posolous, Pozoloue, Rutiz, Posolua, Poselew, Posilia, Pusilia, Posolien, Posilien, Pozeliia, Posolia, Pozylia, Poselge, Posilge.
Świątynia
Drewniana świątynia, budowana jeszcze przez Prusów, uległa spaleniu. Nową – murowaną - pobudowano w XIV wieku. W 1655 -1660 (tak zwany potop szwedzki) Szwedzi zrabowali kościelne dzwony i sprzedali je w Elblągu. Nowy dzwon został ufundowany w 1674 r.
Pod koniec XVII w. odnowiono prezbiterium. W 1700 r. świątynię, jako kościół pw. św. Jana Chrzciciela i Nawiedzenia NMP, konsekrował biskup chełmiński Teodor Potocki. Obecnie kościół i parafia występują pw. św. Jana Chrzciciela.
W 1888 r. wyposażono kościół w nowy hełm wieży. W świątyni zachowane jest epitafium poświęcone dziekanowi lubawskiemu Kazimierzowi Szczepańskiemu, poprzednio był proboszczem tego kościoła. W kościele znajdują się też dwa feretrony (przenośne obrazy religijne) z XVIII w. oraz zabytkowa chrzcielnica.