Koronki klockowe (Historia jednego przedmiotu cz. 111)

Koronkarstwo jest działem wytwórczości tekstylnej, mającej swoje początki u zarania epoki nowożytnej. Koronki możemy podzielić na kilka typów, które różni od siebie technika wykonania. Znawcy tematu rozpoznają m.in. koronki igłowe i koronki klockowe. Przypuszcza się, że pierwsze koronki klockowe wyrabiano pod koniec XV wieku, a na pewno powstawały na początku XVI stulecia. Ich ojczyzną są Włochy, skąd umiejętność ich wykonywania rozprzestrzeniła się na całą Europę.
       Dzisiaj chciałabym wspomnieć o koronkarstwie klockowym, czyli o tworzeniu jednego z typów koronki. W elbląskim materiale archeologicznym posiadamy dwa fragmenty takich koronek oraz cztery klocki, służące do ich wytwarzania, które zostały znalezione na ulicy Kowalskiej, Garbary, Bednarskiej, Rybackiej i Stary Rynek.
       Pierwsza koronka, datowana na XVII-XVIII wiek, została wykonana z jedwabiu i zachowała się bardzo fragmentarycznie. Ma prostą krawędź ozdobioną pętelkami, zwanymi pikotami. Tło miało dwa rodzaje wypełnienia; pierwszym z nich jest torchon, czyli odmiana tła, która różni się od klasycznej wersji zwiększoną liczbą przeplotów, krzyżujących się nici. Drugim motywem, co prawda dość trudnym do zidentyfikowania, są gwiazdki z dziurką pośrodku. Prawdopodobnie koronka ta pochodzi z terenów Flandrii lub Niderlandów, choć jest też możliwe, że jest to wyrób miejscowy wykonany na podstawie zagranicznych wzorców. Tym bardziej, że ten fragment koronki został znaleziony w latrynie razem z jednym z klocków, służących do jej wykonania.
       Drugą koronkę datuje się na XVI-XVII wiek. Została wykonana z nici metalowej, poprzez umieszczenie metalowego oplotu na jedwabnym rdzeniu. Pierwotnie oplot był najprawdopodobniej srebrny lub pozłacany. Ten wzór koronki, w porównaniu z poprzednim, jest mniej skomplikowany i dominuje w nim płócienko. Do jej wykonania użyto tylko kilku klocków. Przypuszczalnie jest to wyrób miejscowy - koronki wykonane z nici metalowych były popularną ozdobą stroju narodowego w Rzeczpospolitej, a tego typu wyroby powstawały w cechach pasamonicznych (dzisiejsze pasmanterie).
       Produkcja koronek pomagała uzyskiwać dodatkowe dochody, w związku z czym, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, a także dzieci, zajmowali się ich robieniem w domowym zaciszu. Było to na tyle popularne zajęcie, że malarze holenderscy, interesując się tematyką życia codziennego, wielokrotnie uwieczniali na swoich obrazach właśnie koronczarki przy pracy.