To, co wyróżnia okres Bożego Narodzenia to rozbrzmiewające zewsząd kolędy, które ocieplają grudniowy nastrój i przywołują wspomnienia. „Lulajże Jezuniu” to jedna z najbardziej popularnych kolęd polskich nieznanego autora.
Kolędy to popularna nazwa pieśni o Bożym Narodzeniu, których pierwotne autorstwo przypisywano św. Franciszkowi z Asyżu (+1226). Polskie słowo „kolęda” pochodzi od łacińskiego calendae oznaczającego w cesarstwie rzymskim pierwszy dzień każdego miesiąca. Najstarsze kolędy w języku polskim, przełożono z łaciny, w XV wieku. Zalicza się do nich kolędę Zdraw bądź królu anielski (rękopis z 1424 r.) i kolędę-chorał Anioł pasterzom mówił. Jako kolędy traktowano w naszym kraju początkowo również pieśni noworoczne, które składały się zawsze z trzech części, tj.: życzeń powodzenia, szczęścia i urodzaju; prośby o datek oraz podziękowania za dar noworoczny. Tekst takiej kolędy, pełen archaizmów językowych, został wydrukowany po raz pierwszy w 1543 r. w zbiorku Rurale Ludicium, to jest Ludycje wieśne na ten nowy rok 1544, wydanym w Krakowie przez M. Zajcewica.
Od bardziej majestatycznych kolęd odróżniają się pastorałki. Jako, że śpiewano je przede wszystkim podczas zabaw i spotkań sąsiedzkich, jasełek i pochodów kolędników mają skoczny charakter, nie ma w nich też szczególnego miejsca na zadumę. Po raz pierwszy zostały zebrane i wydane drukiem w Krakowie przez ks. Michała Mioduszewskiego pt. Pastorałki i kolędy z melodiami z 1843 roku.
Lulajże Jezuniu…
To jedna z bardziej sentymentalnych i ckliwych kolęd polskich. Jej melodia została zapisana we wspomnianych Pastorałkach i kolędach z 1843 roku. Znalazła się także w wydanej w 1933 roku, nakładem Ignacego Rzepeckiego publikacji zatytułowanej 12 najpiękniejszych kolęd ze słowami w łatwym układzie na fortepian. Motywy tej, przywołującej czułość, kołysanki-kolędy zaadaptował w swej muzyce, w scherzu h-moll, Fryderyk Chopin.
Najwcześniejsze wersje tekstu pochodzą z I połowy XVIII wieku. Zapis w staniąteckim rękopisie z 1754 r., tzw. kancjonale Kiernickiej, opatrzony jest datą 1738 r.
Kolęda figuruje też w dwóch staniąteckich kancjonałach Gąsiorowskiej (1754 i 1758 r.). Słowa tej kolędy zamieszczają również dwa kancjonały franciszkanek: jeden z pierwszej, a drugi z II połowy XVIII wieku. W rękopisach karmelitanek występuje tylko raz - w II części kantyczki Chybińskiego z końca XVIII wieku. W druku tekst pojawia się w Kantyczkach Szlichtyna z 1767 r., w dziale „pieśni nowych”, a następnie w Pieśniach nabożnych z 1796 roku. Kolęda liczy aż 11 zwrotek, choć obecnie w kościołach najczęściej wykonywane są dwie pierwsze.
Lulajże, Jezuniu, moja perełko,
lulaj ulubione me pieścidełko.
Lulajże, Jezuniu, lulajże, lulaj!
A Ty Go, Matulu w płaczu utulaj.
Zamknijże znużone płaczem powieczki,
utulże zemdlone łkaniem usteczki.
Lulajże, Jezuniu, lulajże, lulaj!
A Ty Go, Matulu, w płaczu utulaj.
Dam ja Jezusowi słodkich jagódek,
pójdę z Nim w Mamuli serca ogródek.
Lulajże, Jezuniu...
Dam ja Jezusowi z chlebem masełka,
włożę ja kukiełkę w Jego jasełka.
Lulajże, Jezuniu...
Lulajże, piękniuchny mój aniołeczku,
Lulajże, wdzięczniuchny świata kwiateczku.
Lulajże, Jezuniu...
Lulajże, różyczko najozdobniejsza,
Lulajże, lilijko najprzyjemniejsza.
Lulajże, Jezuniu...
Dam ja ci słodkiego, Jezu, cukierku,
rodzynków, migdałów, co mam w pudełku.
Lulajże, Jezuniu...
Lulajże, przyjemna oczom gwiazdeczko,
lulajże, najczystsze świata słoneczko.
Lulajże, Jezuniu...
Dam ja, Maleńkiemu, piękne jabłuszko,
Matki ukochanej dam Mu serduszko.
Lulajże, Jezuniu...
Cyt, cyt, cyt, zasypia małe Dzieciątko,
oto już zasnęło niby kurczątko.
Lulajże, Jezuniu...
Cyt, cyt, cyt, wszyscy się spać zabierajcie,
mojego Dzieciątka nie przebudzajcie.
Lulajże, Jezuniu…
W okresach zaborów (1772-1918) kolędy stanowiły ważny element dla zachowania tożsamości narodowej i przetrwania polskich tradycji. Dlatego często zdarzało się, że w zależności od okoliczności politycznych zmieniano słowa istniejących kolęd. Świadczy o tym, zmieniony zapis kolędy „Lulajże Jezuniu” śpiewanej po powstaniu styczniowym, które wybuchło 22 stycznia 1863 roku w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 roku na Litwie. Swoim zasięgiem powstanie objęło ziemie zaboru rosyjskiego, którego mieszkańcy sprzeciwiali się władzy Imperium Rosyjskiemu. Autorem zmienionych słów jest Kajetan Sawczuk (1892-1917):
Lulajże Jezuniu, moja perełko
Niechże Ci lud polski śpiewa pieśń wielką
Lulajże Jezuniu, lulajże lulaj,
A naród nasz polski w nędzy otulaj.
Zawitaj nam Zbawco dziś narodzony
I popraw nam biednym, los utrudzony…
Lulajże Jezuniu, lulajże lulaj,
Od nędzy, ciemnoty lud nasz otulaj!
Zbudź ze snu lud polski, skarć naszych wrogów
Daj byśmy się zbyli wszech złych nałogów,
Zapal w nas poczucie lepszej przyszłości,
Daj byśmy Cię mogli chwalić w szczerości.
Daj Panie poczucie celów jaśniejszych
W oświacie bez granic a w grzechach mniejszych
Użycz nam dni szczęścia, Ojczyźnie chwały
Daj dzieciom by lepszych chwil doczekały
Niech, Panie niesnaski wśród nas zaginą
A dobre w nas chęci niech się rozwiną…