Choć obecnie dzięki różnym lokalom można się bawić właściwie przez cały rok, to zabawy ostatkowe w wielu miejscach nie zatraciły swojego tradycyjnego klimatu. Staropolskie obrzędy, przypominające o korzeniach i naszej słowiańskiej tożsamości, wykorzystywane są jako dodatkowa atrakcja podczas „śledzikowych” zabaw.
Skąd nazwa „śledzik”
Kulminacją zabaw karnawałowych był zawsze wtorek zapustny, czyli ostatni dzień przedmościa, zwany potocznie „śledzikiem”. Jego nazwa nawiązuje do zwyczaju podawania po zakończonej o północy zabawie, symbolizujących początek Wielkiego Postu ryb – w naszym regionie były to głównie śledzie.
Ścinanie mięsopusta
W ostatni wtorek karnawału z „wybawieniem się” trzeba było zdążyć do północy. Po północy zaczynał się popielec i wszystko cichło, co stanowiło dodatkowy bodziec, by cieszyć się życiem, nie marnując czasu. Wśród wielu zabaw i obrzędów zapustnych, najbardziej popularny na terenach dawnej Rzeczypospolitej był zapust ny zwyczaj krakowski, który do końca XIX w. odprawiano w ostatni wtorek karnawału. Polegał on na publicz nym zniszczeniu kukły słomianej, na zywanej Mięsopustem. Mięsopust był personifikacją czasu zapustnego, a tak że symbolem zimy. Najpierw włóczono Mięsopusta po Rynku Krakowskim oraz okolicznych placach i ulicach, a następnie dokonywano na nim egzekucji, ścina jąc go lub rozrywając na części. W nie co innej wersji zwyczaj ten występował w Wielkopolsce i tam nazywany był ścinaniem głowy Zapustowi. W ostatni, „kusy”, wtorek o północy do karczmy, w której odbywała się ostatkowa zaba wa, wchodził stróż nocny i odgwizdywał godzinę dwunastą. Na ten sygnał milkła muzyka, skrzypek zrywał struny w swym instrumencie, po czym klękał, a wszyscy obecni w karczmie mężczy źni kładli mu na głowę swoje czapki. Utworzoną z nich piramidę strącano ki jem wołając, że ucięto głowę zapustowi. Obydwa zwyczaje oznaczały ko niec i pożegnanie karnawałowych za baw.
Żarty i hulanki do północy
Poziom zabaw u schyłku karnawału zależał oczywiście od stanu majątkowego danego środowiska, ale bawili się wszyscy, bo nawet chłopi mieli czas wolny od prac polowych. Typową rozrywką zapustową w dawnych czasach były maskarady, przebieranki i tańce, które stanowiły swego rodzaju symbol odrodzenia i przebudzenia do życia po długiej zimie. Wśród nich charakterystyczne było przebieranie się w kostium, szczególnie mężczyzn w kobiecy i odwrotnie. Opis takich zabaw znaleźć można w kościelnych statutach, o czym pisał m.in. biskup sambijski (przyp. red. Sambia – to dawna nazwa krainy historycznej, zamieszkałej przez jedno z plemion pruskich, na obszarze obecnego Obwodu Kaliningradzkiego ze stolicą w Królewcu) Michał w 1444 r.: „…dowiedzieliście się o wielorakim zgorszeniu [...] które się bierze z zabaw z maskami i nieprzyzwoitych widowisk urządzanych w czasie karnawału. Niejeden bowiem w infule z pastorałem i w szatach pontyfikalnych błogosławi na ulicach jak biskup, inni przebrani za królów lub książęta, inni z żartami z maskarad, inni wyprawiając tańce i pląsy kobiet i mężczyzn wciągają ludzi do zabawy”.
Popularną zabawą były również „pląsy zbiorowe”, które polegały na tworzeniu korowodu (łańcucha) zamkniętego lub otwartego, poruszającego się w rytm muzyki, śpiewu lub klaskania. Czasem, taniec ten urozmaicano występami wędrownych kuglarzy i błaznów. Przy czym zabawy dworskie były znacznie bardziej dostojne niż spontaniczne i niczym nieokiełznane wyczyny pochodzących z chłopstwa tancerzy, którzy skakali, tupali, wykonywali nieobyczajne gesty i spoufalali się, trzymając się za ręce, by na koniec paść na ziemię ze zmęczenia.
Nie zmarnujcie okazji
We wtorek (4 marca), na godz. 19 Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji zaprasza na Ice Party połączone z zakończeniem karnawału. Impreza odbędzie się na lodowisku Helena. Gwarantowana dobra muzyka i konkursy z nagrodami. Mile widziany dobry humor i karnawałowy strój.
źródło: B. Ogrodowska, „Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce”; Obyczaje w Polsce. Od Średniowiecza do czasów współczesnych, A. Chwalba (red.), PWN, Warszawa 2008.
Kulminacją zabaw karnawałowych był zawsze wtorek zapustny, czyli ostatni dzień przedmościa, zwany potocznie „śledzikiem”. Jego nazwa nawiązuje do zwyczaju podawania po zakończonej o północy zabawie, symbolizujących początek Wielkiego Postu ryb – w naszym regionie były to głównie śledzie.
Ścinanie mięsopusta
W ostatni wtorek karnawału z „wybawieniem się” trzeba było zdążyć do północy. Po północy zaczynał się popielec i wszystko cichło, co stanowiło dodatkowy bodziec, by cieszyć się życiem, nie marnując czasu. Wśród wielu zabaw i obrzędów zapustnych, najbardziej popularny na terenach dawnej Rzeczypospolitej był zapust ny zwyczaj krakowski, który do końca XIX w. odprawiano w ostatni wtorek karnawału. Polegał on na publicz nym zniszczeniu kukły słomianej, na zywanej Mięsopustem. Mięsopust był personifikacją czasu zapustnego, a tak że symbolem zimy. Najpierw włóczono Mięsopusta po Rynku Krakowskim oraz okolicznych placach i ulicach, a następnie dokonywano na nim egzekucji, ścina jąc go lub rozrywając na części. W nie co innej wersji zwyczaj ten występował w Wielkopolsce i tam nazywany był ścinaniem głowy Zapustowi. W ostatni, „kusy”, wtorek o północy do karczmy, w której odbywała się ostatkowa zaba wa, wchodził stróż nocny i odgwizdywał godzinę dwunastą. Na ten sygnał milkła muzyka, skrzypek zrywał struny w swym instrumencie, po czym klękał, a wszyscy obecni w karczmie mężczy źni kładli mu na głowę swoje czapki. Utworzoną z nich piramidę strącano ki jem wołając, że ucięto głowę zapustowi. Obydwa zwyczaje oznaczały ko niec i pożegnanie karnawałowych za baw.
Żarty i hulanki do północy
Poziom zabaw u schyłku karnawału zależał oczywiście od stanu majątkowego danego środowiska, ale bawili się wszyscy, bo nawet chłopi mieli czas wolny od prac polowych. Typową rozrywką zapustową w dawnych czasach były maskarady, przebieranki i tańce, które stanowiły swego rodzaju symbol odrodzenia i przebudzenia do życia po długiej zimie. Wśród nich charakterystyczne było przebieranie się w kostium, szczególnie mężczyzn w kobiecy i odwrotnie. Opis takich zabaw znaleźć można w kościelnych statutach, o czym pisał m.in. biskup sambijski (przyp. red. Sambia – to dawna nazwa krainy historycznej, zamieszkałej przez jedno z plemion pruskich, na obszarze obecnego Obwodu Kaliningradzkiego ze stolicą w Królewcu) Michał w 1444 r.: „…dowiedzieliście się o wielorakim zgorszeniu [...] które się bierze z zabaw z maskami i nieprzyzwoitych widowisk urządzanych w czasie karnawału. Niejeden bowiem w infule z pastorałem i w szatach pontyfikalnych błogosławi na ulicach jak biskup, inni przebrani za królów lub książęta, inni z żartami z maskarad, inni wyprawiając tańce i pląsy kobiet i mężczyzn wciągają ludzi do zabawy”.
Popularną zabawą były również „pląsy zbiorowe”, które polegały na tworzeniu korowodu (łańcucha) zamkniętego lub otwartego, poruszającego się w rytm muzyki, śpiewu lub klaskania. Czasem, taniec ten urozmaicano występami wędrownych kuglarzy i błaznów. Przy czym zabawy dworskie były znacznie bardziej dostojne niż spontaniczne i niczym nieokiełznane wyczyny pochodzących z chłopstwa tancerzy, którzy skakali, tupali, wykonywali nieobyczajne gesty i spoufalali się, trzymając się za ręce, by na koniec paść na ziemię ze zmęczenia.
Nie zmarnujcie okazji
We wtorek (4 marca), na godz. 19 Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji zaprasza na Ice Party połączone z zakończeniem karnawału. Impreza odbędzie się na lodowisku Helena. Gwarantowana dobra muzyka i konkursy z nagrodami. Mile widziany dobry humor i karnawałowy strój.
źródło: B. Ogrodowska, „Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce”; Obyczaje w Polsce. Od Średniowiecza do czasów współczesnych, A. Chwalba (red.), PWN, Warszawa 2008.
mk