Wśród wielu tradycji związanych z Wielkanocą od lat na czoło wysuwa się zwyczaj błogosławienia w Wielką Sobotę pokarmów, które spożywane są podczas świątecznego śniadania w Niedzielę Zmartwychwstania. Nie inaczej jest także w tym roku.
Wiele osób jest już zmęczonych psychicznie i duchowo piętrzącymi się zakazami i nakazami wynikającymi z przepisów pandemicznych. Ograniczenia dotyczą nawet możliwości organizowania spotkań i uroczystości rodzinnych, co niestety odnosi się również do świąt wielkanocnych. Dla wielu osób koszyczek ze święconką, którą z bliskimi spożywało się razem przy stole nabrał dodatkowej wartości – przywoływania wspomnień za rodziną i normalnością, której teraz, w tym czasie brak.
Niemniej, aby poczuć namiastkę wielkanocnej atmosfery, nie zaniechać rodzinnych tradycji i kultywować zwyczaje, które często sprawiają wiele radości, wiele osób właśnie w tym roku, przykłada większą uwagę do tego, aby pobłogosławionych pokarmów nie zabrakło na świątecznym stole. Zwłaszcza, że zgodnie ze wskazaniami biskupa elbląskiego Jacka Jezierskiego tradycyjne poświęcenie pokarmów może być zorganizowane w miarę możliwości przed kościołem lub wokół niego, w krótkiej formie, i z zachowaniem przepisów sanitarnych, jak również można także dokonać błogosławieństwa pokarmów w domu przed śniadaniem wielkanocnym odmawiając modlitwę "Ojcze nasz" i błogosławiąc stół znakiem krzyża.
Długa tradycja
Historia święcenia pokarmów sięga średniowiecza. Odbywające się początkowo podczas liturgii Niedzieli Zmartwychwstania święcenie pokarmów z czasem zostało przeniesione na Wielką Sobotę. W okresie od X-XIV w. do święconego zostały wprowadzone potrawy mięsne takie jak szynka i pasztety oraz ser, masło i olej, mleko, miód, chleb, ciasta wielkanocne, jaja, ryby, a także wino i piwo oraz przyprawy: sól, czosnek, chrzan i zioła, które podnosiły smak potraw i miały działanie zdrowotne.
W Polsce obrzęd święcenia pokarmów wielkanocnych został przyjęty z Zachodu i był już znany w początkach XIV w., o czym świadczą błogosławieństwa pokarmów wielkanocnych znalezione w mszale gnieźnieńskim z 1300 r. W koszyku z polską święconką podstawowe znaczenie miał zawsze chleb, ciasta wielkanocne, sery, masło i jaja, mięso oraz sól i chrzan. Od XVII w. zgodnie z zaleceniem Stolicy Apostolskiej pierwsze miejsce w „święconym” zajmowała figurka baranka z ciasta, masła, cukru lub innych surowców - jako symbol Chrystusa zmartwychwstałego. Polskie „święcone” obfitowało zawsze w różnego rodzaju wypieki: słodkie kołacze, placki z serem, słodkie bułki drożdżowe zwane paskami oraz mazurki i baby wielkanocne. Niegdyś mówiono, że „święcone” jest śniadaniem lub obiadem „bez dymu”, ponieważ składało się głównie z dań podawanych na zimno. Nieliczne potrawy na gorąco, takie jak żurek na kiełbasie, czy biały barszcz z jajkiem przyrządzano wcześniej, a w Niedzielę Wielkanocną tylko je odgrzewano. Uważano bowiem, że w Wielkanoc nie godzi się gotować i wykonywać większych prac domowych.
W XIX wieku zdarzało się, że kapłan poświęcał pokarmy w obrębie domów przemieszczając się pieszo lub wozem. W pewnym sensie, można powiedzieć, że przepisy pandemiczne spowodowały powrót do tej tradycji, zwłaszcza na wsiach, gdzie ludność mieszka w znacznych odległościach od siebie. Zmieniły się tylko środki transportu.
Symbolika koszyczka
W XIX wieku, zwłaszcza na wsiach polskich, święcone było wszystko, co zostało przygotowane na święta, gdyż uważano, że podczas uczty wielkanocnej godzi się spożywać jedynie pokarmy pobłogosławione. Współcześnie przynosi się do kościoła do poświęcenia tylko niewielkie ilości pokarmów świątecznych z zachowaniem 7 składników, uważanych przez osoby wierzące za obowiązkowe ze względu na symbolikę. Są to:
Chleb – Symbol ciała Chrystusa. Dawniej, gdy gospodynie wypiekały chleby na Wielkanoc w domach, wkładano do koszyka po kromce z każdego rodzaju, aby Bóg obdarzył domostwo pomyślnością i dobrobytem
Jajko – Symbol odradzającego się życia, pomyślności i błogosławieństwa
Wędlina – Symbol dostatku. Wierzono, że poświęcona przynosi zdrowie i płodność. Typową polską kiełbaską wkładaną do święconego była kiełbasa biała, którą spożywano z poświęconym chrzanem
Ser – Symbolizuje rozwój stada zwierząt gospodarskich, ponieważ wyrabiany jest z mleka krów, kóz i owiec
Ciasto – Symbol doskonałości i wszelkich umiejętności. Do dużo większych niż współcześnie koszyków wkładano najczęściej całą własnoręcznie wykonaną wielkanocną babę lub kawałki różnych gatunków mazurków
Chrzan – Symbol siły i ochrony przed chorobami
Sól – Symbol prawdy i oczyszczenia
W wielu domach do dnia dzisiejszego śniadanie wielkanocne rozpoczyna się od spożycia po cząstce każdego z pobłogosławionych pokarmów, życzeń świątecznych, którym często towarzyszy zwyczaj „dzielenia się” jajkiem oraz modlitwy.
