Zatrucie pokarmowe wywołane przez bakterie z rodzaju Salmonella należy do najczęstszych infekcji przenoszonych drogą pokarmową. Co roku odnotowuje się wiele przypadków zakażeń, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Objawy mogą pojawić się już po kilku godzinach od kontaktu z bakterią i często są mylone z innymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Warto więc wiedzieć, jak rozpoznać salmonellozę, w jaki sposób można się nią zarazić i co robić, gdy podejrzewa się zakażenie omawianą bakterią.
Salmonella – co to takiego? Rodzaje bakterii salmonella i objawy zakażenia
Salmonella to rodzaj bakterii gram-ujemnych, które bytują głównie w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt. Do zakażeń dochodzi najczęściej przez spożycie zainfekowanej żywności lub (rzadziej) poprzez kontakt z zakażonymi zwierzętami (np. ptakami domowymi lub gadami). Bakterie te dzielą się na dwie główne grupy, różniące się zarówno wywoływanymi objawami, jak i rezewuarem. Mowa tutaj o:
- bakteriach durowych (Salmonella typhi i Salmonella paratyphi), które wywołują dur brzuszny i dury rzekome (paradurowe). Ich rezerwuarem jest wyłącznie człowiek, a zakażenie najczęściej następuje drogą fekalno-oralną, zwłaszcza w krajach o niskim poziomie higieny;
- bakteriach niedurowych (określanych również jako pozadurowe – najczęściej Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium). Odpowiadają one za zatrucia pokarmowe i zapalenia żołądka oraz jelit. Ich rezerwuarem są zwierzęta – głównie drób, bydło i gady – a do zakażenia dochodzi poprzez spożycie skażonych produktów pochodzenia zwierzęcego.
Objawy zakażenia salmonellą różnią się w zależności od rodzaju bakterii, ale w przypadku typowego zatrucia pokarmowego (wywołanego przez szczepy niedurowe), najczęściej obserwuje się:
- gorączkę (często powyżej 38°C), ogóle osłabienie i uczucie rozbicia, brak apetytu;
- biegunkę (wodnistą, czasem z domieszką śluzu lub krwi), nudności oraz rzadziej – wymioty;
- bóle brzucha o charakterze skurczowym, napadowym;
- bóle głowy i mięśni.
Objawy te pojawiają się zazwyczaj w ciągu 6–72 godzin od spożycia skażonego pokarmu i utrzymują się od 2 do 7 dni.
Jak można zarazić się salmonellą? Kiedy i jakie pokarmy mogą prowadzić do zatrucia salmonellą?
Do zakażenia salmonellą dochodzi głównie drogą pokarmową, czyli poprzez spożycie żywności skażonej bakteriami. Szczególnie ryzykowne są produkty pochodzenia zwierzęcego, które nie zostały odpowiednio przetworzone termicznie. Wśród najczęstszych źródeł zakażenia wyróżnia się:
- surowe lub niedogotowane jaja (na przykład podawane w domowym majonezie lub deserach typu tiramisu);
- mięso drobiowe i wieprzowe, zwłaszcza surowe lub niedosmażone;
- mleko niepasteryzowane i produkty mleczne z niego wytwarzane;
- owoce morza, w tym krewetki i małże, szczególnie spożywane na surowo;
- produkty gotowe, zanieczyszczone po obróbce cieplnej (na przykład przez nieumyte ręce lub kontakt z surowym mięsem).
Na zwiększone ryzyko zakażenia salmonellą narażone są osoby znajdujące się w określonych sytuacjach lub środowiskach. Wśród takich czynników i okoliczności można wyróżnić:
- podróże do krajów o niskim poziomie higieny i utrudnionym dostępie do przegotowanej i/lub butelkowanej wody;
- niewłaściwe przechowywanie żywności – na przykład w zbyt wysokiej temperaturze;
- brak higieny osobistej, zwłaszcza nieumycie rąk po korzystaniu z toalety lub przed jedzeniem;
- przygotowywanie jedzenia w warunkach domowych bez zachowania zasad bezpieczeństwa (na przykład brak dezynfekcji powierzchni kuchennych)
- kontakt z gadami i ptakami (żółwie, papugi), które mogą być nosicielami bakterii.
Salmonella – badania i diagnostyka
Zakażenie salmonellą diagnozowane jest przede wszystkim na podstawie objawów klinicznych, ale dla potwierdzenia podejrzeń konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych. Lekarz może zlecić testy w następujących sytuacjach:
- silne objawy zatrucia pokarmowego utrzymują się dłużej niż 2–3 dni i grożą wystąpieniem odwodnienia;
- odnotowuje się obecność krwi w stolcu lub krwawe biegunki;
- istnieje podejrzenie zatrucia pokarmowego u dziecka, osoby starszej lub przewlekle chorej;
- istnieje powiązanie objawów z określonym źródłem (na przykład wspólny posiłek kilku osób, składający się z „ryzykownych” produktów, odbyta podróż).
Najczęściej wykonywanym badaniem w kierunku salmonellozy jest badanie kału. W próbce kału poszukuje się obecności bakterii Salmonella, które następnie identyfikuje się i charakteryzuje ich antybiogram (więcej informacji o samym badaniu znajduje się tutaj: https://www.alab.pl/badanie/posiew-w-kierunku-salmonella-shigella-91831). W szczególnych przypadkach (przy podejrzeniu duru brzusznego), lekarz może zlecić dodatkowo posiew krwi, posiew moczu lub badanie serologiczne w celu wykrycia przeciwciał.
Salmonella – leczenie. Ile trwa i na czym polega?
Większość zakażeń salmonellą przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni. W takich przypadkach nie stosuje się antybiotykoterapii, ponieważ może ona przedłużyć nosicielstwo bakterii i nie wpływa znacząco na przebieg choroby.
Leczenie salmonellozy opiera się przede wszystkim na łagodzeniu objawów i zapobieganiu odwodnieniu – w trakcie terapii uwzględnia się więc:
- nawadnianie organizmu – podstawowe i najważniejsze działanie, zarówno przez picie dużej ilości płynów, jak i stosowanie doustnych płynów nawadniających dostępnych w aptekach;
- dietę lekkostrawną – unikanie produktów ciężkostrawnych, tłustych i o wysokim stopniu przetworzenia;
- podawanie leków przeciwbiegunkowych – w niektórych przypadkach, choć ich stosowanie należy skonsultować z lekarzem;
- podawanie probiotyków – wspomagają odbudowę naturalnej flory bakteryjnej jelit.
Antybiotyki są zarezerwowane dla najcięższych przypadków, a w tym infekcji u niemowląt i seniorów, zakażeń u osób z obniżoną odpornością, przypadków duru brzusznego i zakażeń uogólnionych.
Czy salmonella jest śmiertelna? Nieleczona i/lub źle kontrolowana infekcja może prowadzić do odwodnienia, które w skrajnych przypadkach wymaga hospitalizacji i dożylnego podawania płynów. U części pacjentów dochodzi do powikłań – zwłaszcza, jeśli zakażenie jest przetrwałe, drobnoustroje dostały się do krwiobiegu lub gdy za zakażenie odpowiadają bakterie durowe. W krajach rozwiniętych ryzyko zgonu jest niskie, ale nie zerowe – szczególnie u osób z osłabioną odpornością.
Źródła:
- Dr hab. med. E. Kuchar, aktualizacja: lek. M. Wiercińska, Salmonella – objawy, leczenie, zapobieganie zatruciu [w:] Medycyna Praktyczna, 17.02.2025
- S. C. H. Wen, E. Best, C. Nourse, Zakażenia wywołane przez niedurowe pałeczki z rodzaju Salmonella u dzieci [w:] Medycyna Praktyczna, 22.10.2018
- E. Zawidzka, Salmonella – przyczyny zakażenia, objawy, leczenie, zapobieganie [w:] alab.pl, dostęp: 10.06.2025
- Dr n. med. E. Kuchar, Salmonella – postępowanie po zakażeniu [w:] Medycyna Praktyczna, 13.12.2012
- Prof. dr hab. n. med. H. Szajewska, Ostra biegunka infekcyjna u dzieci: nawadnianie i żywienie [w:] Pediatria po Dyplomie 01/2024
- Prof. dr hab. n. med. L. Bąk-Romaniszyn, Postępowanie diagnostyczne i lecznicze w ostrych biegunkach [w:] Pediatria po Dyplomie 01/2016
- J. Wasielica-Berger, Ostra biegunka [w:] Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1
- A.Cichal, A. Wypych, Analiza leczenia pacjentów zakażonych pałeczką Salmonella na Oddziale Pediatrycznym Warszawskiego Szpitala dla Dzieci [w:] Borgis