Badania etnograficzne i kulturoznawcze wykazują, że najstarsze polskie pieśni religijne śpiewane były przez ludność w trakcie procesji rezurekcyjnej i miały na celu ukazywać zmartwychwstanie Jezusa jako wydarzenie zbawcze oraz wytworzyć emocjonalną więź między uczestnikami liturgii a Synem Bożym.
Do najstarszych zabytków literatury i kultury polskiej należą przede wszystkim dwie pieśni wielkanocne zatytułowane: „Chrystus z martwych wstał je” i „Presstwe swete weschrznenie i wstał smartwich crol nas Syn Boży” (pisownia oryginalna), których incipity zostały odnotowane w zaginionym dziś Graduale płockim z 1365 roku. Przekaz treści teologicznych dobrze odzwierciedla śpiewana od XIV w. pieśń „Przez Twe święte z martwy wstanie”, gdzie czytamy:
Przez Twe święte z martwy wstanie Boży Synu,
odpuściż nam nasze zgrzeszenie
Ty jeś ten świat sam stawił
Żywoteś nasz naprawił
Smierciś wiecznej nas zbawił
Swąś moc zjawił.
Swego rodzaju Evangelium vulgare stanowi także pieśń pt. „Trzy Maryje poszły”, przytoczona w Żywocie Pana Jezu Krysta Baltazara Opecia. Pieśń ta posiadała nawet podtytuł: „Ewangelija wielkanocne niedziele”, gdyż jest przekładem fragmentu Ewangelii wg św. Marka (Mk 16, 1-7). Jej treść opowiada jak niewiasty, niosąc wonności, idą do grobu; tu zastają kamień odsunięty, oraz ubranego w białą szatę anioła, który objawia im „tajemnice” zmartwychwstania Chrystusa i posyła do „swoich miłośników” z wezwaniem, by udali się do Galilei, gdzie zobaczą Go żywego. Do dnia dzisiejszego wykonywana jest w Wielkanoc wersja ze Śpiewnika kościelnego Michała Marcina Mioduszewskiego wydanego w Krakowie w 1838 roku. Utwór ten znalazł się na dwóch płytach zespołu Arka Noego.
Chrystus zmartwychwstan jest,
Nam na przykład dan jest;
Iż mamy z martwych powstać,
Z Panem Bogiem królować, Alleluja.
Leżał trzy dni w grobie,
Dał bok przebić sobie;
Bok, ręce, nodze obie,
Na zbawienie człowiecze tobie, Alleluja.
Trzy Maryje poszły,
Drogie maści niosły,
Chciały Chrystusa pomazać,
Jemu cześć i chwałę dać, Alleluja.
Gdy na drodze były,
Tak sobie mówiły:
Jest tam kamień niemały;
A któż nam go odwali, Alleluja.
Powiedz nam Maryja,
Gdzieś Pana widziała?
Widziałam go po męce,
Trzymał chorągiew w ręce, Alleluja.
Gdy nad grobem stały,
Rzekł im Anioł biały:
Nie bójcie się dziewice,
Ujrzycie Boże lice, Alleluja.
Jezusa szukacie?
Tu go nie znajdziecie;
Wstałci zmartwych tu go nie,
Tylko jego odzienie, Alleluja.
Łukasz z Kleofasem,
Oba jednym czasem,
Szli do miasteczka Emaus,
Potkałci ich Pan Jezus, Alleluja.
Bądźmy wszyscy weseli,
Jako w niebie Anieli;
Czegośmy pożądali,
Tegośmy doczekali, Alleluja.
Spośród tradycyjnych pieśni wielkanocnych w naszych czasach dosyć często wykonywany jest w świątyniach utwór pt. Zwycięzca śmierci, piekła i szatana. Do dzisiaj przetrwały dwa warianty utworu – jeden zawiera 10 zwrotek, a drugi – 3 zwrotki. Pierwszy wariant został utrwalony w 1908 roku przez Jana Siedleckiego w publikacji zatytułowanej Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodiami dla użytku młodzieży szkolnej (wyd. 5 poprawione, Kraków, Księża Misjonarze na Kleparzu, s. 143, 144). Przy czym publikacja ta nie zawiera informacji na temat autora tekstu i muzyki utworu. Drugi wariant przeniósł na papier w 1927 roku Antoni Chlondowski w publikacji zatytułowanej Osiem pieśni wielkanocnych: op. 19 (Przemyśl, Salezjańska Szkoła Organistów, s. 4, 5). Publikacja ta zawiera pierwszą, siódmą i ósmą zwrotkę znane z wariantu pierwszego. Poniżej tekst 3 pierwszych zwrotek z wariantu pierwszego, które obecnie najczęściej wykonywane są w niedzielę wielkanocną:
Zwycięzca śmierci, piekła i szatana
Wychodzi z grobu dnia trzeciego z rana.
Naród niewierny, trwoży się przestrasza
Na cud Jonasza. Alleluja.
Ziemia się trzęsie, straż się grobu miesza,
Anioł zstępuje, niewiasty pociesza,
„Patrzcie (mówi im) grób ten próżny został
Pan zmartwychpowstał”. Alleluja.
Ustąpcie od nas smutki i trosk fale,
Gdy Pan Zbawiciel tryumfuje w chwale;
Ojcu Swojemu uczynił już zadość
Nam niesie radość. Alleluja.
Jak wynika z treści celem pieśni wielkanocnych jest zaangażowanie zmysłów uczestników liturgii w przeżycie tajemnic paschalnych, męki i zmartwychwstania Jezusa, by zachęcić ich do poprawy życia. Przy czym słownictwo takiej „śpiewanej katechezy”, używane przez nią obrazy i symbole, zdają się zakładać pewien poziom intelektualny odbiorcy i jego religijności, która zazwyczaj stroniła trudnych prawd teologicznych. Trend ten nieco został przełamany m.in. dzięki pieśniom młodzieżowym, oazowym i pielgrzymkowym, które powstały po Soborze Watykańskim II. Wśród utworów częściej wykonywanych przez młodych znajdują się interpretacje psalmu 148 i 150, gdzie wyśpiewywane Alleluja!, koncentruje się na radości zmartwychwstania Syna Bożego.