Świąteczne porządki, koszyczek ze święconką, odwiedzanie grobów i wieczorna liturgia paschalna to tylko niektóre z licznych zwyczajów celebrowanych w wielką sobotę. Za każdym z nich skrywa się głębsze odniesienie, kierujące do człowieka zachętę, by pamiętać o dbałości o własną duszę. Zobacz zdjęcia ze święcenia pokarmów w parafi św. Jakuba w Tolkmicku.
"Odnowa zaczyna się od serca"
Papież Franciszek wielokrotnie apelował, aby dbać nie tylko o posprzątane mieszkanie, ale i o dbałość o porządki wewnętrzne, duchowe, życiowe. Podczas audiencji (7 lutego br.) zwrócił uwagę, że zaniedbanie duszy powoduje smutek i przygnębienie. Według papieża to „robak w sercu, który zjada i wyniszcza swoją żywicielkę. Musimy być wyczuleni na ten smutek (…) i pamiętać, że „Zmartwychwstanie Chrystusa jest początkiem nowego życia dla każdego mężczyzny i każdej kobiety, ponieważ prawdziwa odnowa zawsze zaczyna się od serca, od sumienia”. Zdaniem papieża troska człowieka o życie wewnętrzne oznacza umiejętność zatrzymania się i słuchania swojego serca, czuwania nad swoimi myślami i uczuciami. Oznacza umiejętność zrobienia miejsca na milczenie, żeby umieć słuchać. - „To znaczy potrafić zrezygnować z czasu spędzonego przed ekranem telefonu komórkowego, żeby spojrzeć na światło w oczach innych, we własnym sercu, w Bożym spojrzeniu na nas”. Życie wewnętrzne nie może być improwizowane, nie jest kwestią chwili, od czasu do czasu, ale „musi być przygotowane poprzez poświęcenie odrobiny czasu każdego dnia, wytrwale, tak jak robi się to w przypadku każdej rzeczy ważnej”.
Świąteczny koszyczek
Czasu i pewnego porządku działań wymaga także przygotowanie tzw. święconki, czyli pokarmów, które kapłan lub diakon pobłogosławi. O głębszej ich symbolice przypomina specjalna modlitwa wypowiadana przez duchownego podczas błogosławieństwa zawartości koszyczków. Nawiązuje ona do opisanych w Biblii wydarzeń - rozmnożenia przez Chrystusa chleba i nakarmienia słuchających go ludzi na pustkowiu oraz połamania chleba podczas ostatniej wieczerzy, przed męką. Dlatego chleb symbolizuje w święconce ciało Jezusa. Na pamiątkę baranka paschalnego i świątecznych potraw, jakie Jezus Chrystus spożywał z apostołami podczas ostatniej wieczerzy błogosławione są wędliny, które w koszyczku są symbolem dostatku. Dawniej wierzono, że poświęcona wędlina spożyta podczas wielkanocnego śniadania przynosi zdrowie i płodność. Typową polską kiełbaską wkładaną do święconego była kiełbasa biała, którą spożywano z poświęconym chrzanem, symbolizującym siłę i chroniącym przed chorobami.
Jako znak nowego życia, które zostało odnowione przez zmartwychwstanie Chrystusa celebrans błogosławi jajka, którymi według tradycji wiele rodzin dzieli się podobnie jak opłatkiem składając świąteczne życzenia. Jajko w święconce to symbol odradzającego się życia, pomyślności i błogosławieństwa.
W świątecznych koszyczkach swoje miejsce znajdują również ser żółty, ciasto i sól, które według tradycji polskiej symbolizują pierwociny płodów ziemi i pokarmów, za które chrześcijanie dziękują Stwórcy i bez których trudno byłoby się obejść. Ser symbolizuje rozwój stad zwierząt gospodarskich, ponieważ wyrabiany jest z mleka krów, kóz i owiec. Ciasta, przede wszystkim mazurki i wielkanocne baby, są według tradycji symbolem doskonałości i wszelkich umiejętności. Sól to symbol prawdy i oczyszczenia.
Oprócz siedmiu wymienionych pokarmów, do koszyków wędrują także ulubione w danej rodzinie smakołyki, takie jak: owoce, baranki z cukru, czekolady, masła lub wędliny oraz ciasteczka. Koszyczki zdobi się często gałązką zimozielonego bukszpanu lub barwinkiem, co ma przypominać o pokonaniu przez Chrystusa śmierci.
W tym roku poświęcenie pokarmów w katedrze św. Mikołaja odbywa się w godzinach 10-17, co pół godziny.
Tajemnica paschalna
Święcenie pokarmów wielkanocnych ma początek w tradycji wczesnochrześcijańskiej, w powszechnych ofiarach i błogosławieństwach pierwocin: płodów ziemi i różnych pokarmów - chleba, sera, oliwy, wina itd. Na przestrzeni wieków obrzędy te przyczyniły się do powstania na przestrzeni wieków oryginalnej pobożności ludowej. Świadomość takiego stanu rzeczy w zasięgu globalnym, miał papież Benedykt XVI, który przypominał, że „chrześcijańska nowość w odniesieniu do kultu znalazła się pod wpływem pewnej zeświecczonej mentalności lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. To prawda i pozostaje to nadal ważne, że istotą kultu nie są już obrzędy i starożytne ofiary, ale jest nią sam Chrystus, Jego osoba, Jego życie, Jego tajemnica paschalna. A jednak z tej zasadniczej nowości nie należy wyciągać wniosków, że nie ma już sacrum, lecz że znalazło ono swoje wypełnienie w Jezusie Chrystusie, wcielonej miłości Bożej” (Benedykt XVI, Orędzie wielkanocne 2011). Według Benedykta XVI to nie czynione na wzór starożytnych ofiary i obrzędy są ważne w świetle Paschy Jezusa Chrystusa, ale On sam i żywa relacja z Nim. Każda zaś relacja zakłada bycie, autentyczny kontakt i dawanie drugiej osobie swojej obecności. W odniesieniu do Boga przejawia się ona m.in. w modlitwie, adoracji, ale też w uczynkach miłosiernych wobec duszy i ciała bliźniego, zgodnie ze słowami Chrystusa: „Cokolwiek uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40). Przejawem takiego podejścia współcześnie jest zarówno zwyczaj odwiedzania przed Wielkanocą grobów bliskich zmarłych, tzw. chodzenie na groby Pańskie, czyli odwiedzanie zainscenizowanych w świątyniach grobów przypominających grób Jezusa, gdzie trwa w ciszy modlitewna adoracja, jak i nocne czuwania trwające do niedzielnej rezurekcji, lub krócej – jak w przypadku elbląskiej katedry do godz. 22. Przy czym czuwania te rozpoczynają się dopiero po uroczystej wieczornej liturgii zwanej Liturgią Paschalną. Liturgia ta w swej symbolice nawiązuje do Świętej nocy Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa i rozpoczyna się od obrzędu poświęcenia ognia i wody (Ewangelia św. Marka 16, 1-8; 1Kor 15, 1-9. 12-20). Nawiązując do starożytnej tradycji liturgicznej tej nocy dokonuje się także chrztu katechumenów.
Zmieniamy czas
W tym roku noc Zmartwychwstania Pańskiego ma wydźwięk nieco inny niż zwykle, ponieważ tej nocy z 30 na 31 marca następuje zmiana czasu na letni. W związku z tym trzeba przestawić zegarki z godz. 2.00 na godz. 3.00. W ten sposób zarówno rezurekcja jak i wielkanocne świętowanie nastąpi jakby „szybciej”. I niech to będzie dobry dla wszystkich i bezpieczny czas, o co apelował papież w ostatnią niedzielę palmową (24.03.2024) przypominając, że „Jezus wjechał do Jerozolimy jako pokorny i pokojowy Król (…) Tylko On może nas uwolnić od wrogości, nienawiści czy przemocy, ponieważ jest miłosierdziem oraz przebaczeniem”.
Źródła: Benedykt XVI, Orędzie wielkanocne 2011; M. Kowalczyk, Niech te święta nie będą magiczne, Kraków 2021; Vatican news