W dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” zapraszamy na wycieczkę do Szymankowa i Stogów. Z pierwszą z miejscowości wiążą się tragiczne losy polskich kolejarzy, celników i ich rodzin, rozstrzelanych przez hitlerowców podczas pierwszych dni II wojny światowej.
Wieś położona w województwie pomorskim, powiecie malborskim, na Żuławach Malborskich. W latach 1975-1998 należała do województwa elbląskiego. Lokacja miejscowości nastąpiła w 1352 r., był to początkowo majątek rycerski, część gruntów należała do kościoła zamkowego w Malborku. Do 1772 roku Szymankowo należało do Prus Królewskich, a następnie znalazło się pod zaborem pruskim, w latach 1920-1939 leżało w graniach Wolnego Miasta Gdańska. Do 1945 r. nazywane Simonsdorf.
Wieś leży na trasie linii kolejowej Malbork – Tczew, powstałej w 1857 r. Węzeł kolejowy, połączenie kolejowe z Nowym Dworem Gdańskim, uzyskała w 1886 r. W czasie przynależności do Wolnego Miasta Gdańska na stacji urzędowali polscy kolejarze oraz celnicy.
Kampania wrześniowa
1 września 1939 r. kolejarze i celnicy wiedzą o przejeździe niemieckiego pociągu pancernego, skierowali go na boczny tor, co doprowadziło do jego wykolejenia. Zasygnalizowali też niebezpieczeństwo wystrzeleniem czerwonej flary, to był sygnał dla polskich żołnierzy stacjonujących przy mostach Lisewo-Tczew, by te konstrukcje wysadzić i utrudnić Niemcom zdobycie Tczewa. Wysadzenie mostów poprzedziło bombardowanie tego rejonu przez samoloty niemieckie, które wystartowały z elbląskiego lotniska. Rozpoczęło się 11 minut przed atakiem na Westerplatte.
Niemcy w odwecie za skierowanie pociągu pancernego na boczny tor rozstrzelali polskich kolejarzy, celników i członków ich rodzin, w sumie 40 osób. Była to pierwsza zbrodnia wojenna popełniona przez armię niemiecką. Ciała pochowali niemieccy kolejarze, a na miejscu mogił urządzili... wysypisko śmieci. Ustawiono też tablice „tu leży polska mniejszość narodowa”. Ciała zamordowanych po 1945 r. przeniesiono na cmentarz na gdańskiej Zaspie.
W 1947 r. ponownie uruchomiono linię kolejową, a nowi osadnicy znaleźli głównie zatrudnienie w powstałym Państwowym Gospodarstwie Rolnym oraz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej, utworzonych w miejscu dawnego folwarku. W Szymankowie ustawiono pomnik, a na ścianie dworca umieszczono pamiątkową tablicę upamiętniająca zamordowanych.
Stogi
Wieś w powiecie malborskim na terenie Wielkich Żuław Malborskich. W czasach państwa Zakonu Krzyżackiego były tu pastwiska dla koni, nazywano to miejsce Howbude.
Wieś została założona w XVI w. w czasie osadnictwa olędrów, a więc emigrantów religijnych z terenu obecnej Holandii. Była to największa mennonicka gmina na Żuławach. Do 1772 r. znajdowała się w granicach Prus Królewskich, następnie pod panowaniem Prus, w latach 1920-1939 w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Do 1945 r. wieś nosiła nawę Hejbudy, Heubuden.
W latach 1945-1975 należała do województwa gdańskiego, w latach 1975-98 – do województwa elbląskiego, obecnie do pomorskiego.
Cmentarz mennonitów
W Stogach znajduje się cmentarz mennonicki, jest to nie tylko najstarsza, bo założona w 1768 r., ale i największa w Polsce nekropolia tego wyznania. Obok do końca lat 50. XX w. znajdowała się kaplica mennonicka (Bethaus). Obecnie obok starej nekropolii ustawiono nowy kościół, już katolicki, pw. św. Wincentego A'Paulo. Cmentarz w ostatnich latach został odrestaurowany przy udziale miejscowych mieszkańców, co upamiętnia tablica umieszczona na budynku kościoła.