Dziś Wigilia

Wieczerzę wigilijną w wielu domach rozpoczyna dzielenie się opłatkiem. Zwyczaj to stary i w tej formie niepowtarzalny w innych krajach, choć nawiązuje do znanych w dawnych wiekach na południu Europy eulogii, kiedy wierni i duchowieństwo na znak łączności i prawowierności posyłali sobie wzajemnie chleby nieofiarne.
       Przez ostatnie dwa wieki w związku z zaborami i dużą migracją ludności polskiej utrwalił się też zwyczaj posyłania opłatków członkom rodziny, którzy pozostają za granicami kraju i nie mogą wspólnie z rodziną zasiąść do stołu. Piękną pamiątką tej tradycji jest wiersz Kajetana Kraszewskiego „Z opłatkiem” z 1876 roku:
      
       Do siego roku życząc panu bratu
       Kiedy w rozłące pędzim dni ostatek
       ( Choć dziś ten zwyczaj obojętny światu)
       szlę Ci opłatek.
       Dla nas on zawsze świętość wyobraża:
       Pamiąikę łaski udzielonej z nieba
       A oprócz skarbu braneao z ołtarza
       własny kęs chleba.
       Ojców to naszych obyczaj prastary
       Rodzinnej niwy maluje dostatek.
       Symbol braterstwa, miłości i wiary
       święty opłatek.
      
       Choć liczba potraw, które znaleźć można na wigilijnych stołach, wynosi zazwyczaj dwanaście, co symbolicznie odwołuje się do liczby apostołów oraz miesięcy w roku, to spotkać też można tradycje nawiązujące do liczby sakramentów i dni tygodnia, czyli „7” oraz symbolizującej Trójcę Świętą i Świętą Rodzinę liczbę trzech potraw. W najmniejszej liczbie potraw znaleźć można – barszcz z uszkami lub żur, pierogi i rybę. We wszystkich pozostałych wariantach występuje, w zależności od regionu kraju, całe bogactwo dań z makiem, grochem i suszonymi grzybami, co, podobnie jak wolne miejsce dla przypadkowego gościa, odwołuje się do dawnych obrzędów styp pogrzebowych.
       Jeszcze na początku XX wieku rozpoczynaną wraz z pierwszą gwiazdą na niebie wieczerzę wigilijną nazywano po staropolsku „godami” lub „bożym obiadem”, co miało nawiązywać do obyczaju godzenia służby na dworach, gdzie odnawianym przy końcu roku umowom o pracę towarzyszyły często zwady i kłótnie. W przełamaniu wzajemnej niechęci i pojednaniu pomocny zawsze był i jest opłatek, który wraz z życzeniami stał się nieodzownym elementem rodzinnych spotkań. Podobnie jak wspólna modlitwa przed wieczerzą, czytanie fragmentu z Ewangelii św. Łukasza (Łk 2, 1-20) opowiadającej o narodzinach Jezusa Chrystusa oraz rodzinne śpiewanie kolęd.
      
       Wróżby wigilijne
       W polskiej tradycji ludowej dzień Wigilii ma własną niepowtarzalną obrzędowość ludową, która wiąże się z wróżeniem przyszłości, pogody i urodzaju. I tak na przykład kolejne 12 dni od Wigilii, miało mówić jaka pogoda będzie w kolejnych miesiącach roku. Podobnie pokrojona w Wigilię na 12 cząstek cebula, której poszczególne cząstki szybko wilgotniały i pleśniały, miała zwiastować obfite opady deszczu w miesiącach skojarzonych z określonymi jej cząstkami. Według staropolskiego przysłowia: „W wigilię jasno, w gumnach ciasno”, po uroczystej wieczerzy, oczekując na pasterkę, obserwowano niebo – gwieździste oznaczało urodzaj i pogodny cały rok.
       Także po wieczerzy panny wychodziły przed domostwa, nasłuchując, z której strony odezwie się echo odpowiadające na zawołanie: „Hop, hop, z której strony mój chłop” – skąd słychać było echo, stąd miał przybyć przyszły mąż. Poza tym młodzi wróżyli sobie przyszłość z wyciąganego po kolacji spod obrusa sianka. Zielone źdźbła przepowiadały rychły ślub, zwiędłe i wyblakłe – długie oczekiwanie na żonę lub męża, a łamiące się i poczerniałe – staropanieństwo i kawalerstwo.
       W czasach współczesnych pozostałością z obrzędów matrymonialnych przeszczepionych na grunt polski coraz popularniejsze jest umieszczanie nad wejściem do domów i pod sufitem gałązek jemioły, które pozwalają na wzajemne obdzielanie się pocałunkami przypadkowo znajdujących się pod nimi osób.
       Wieczór wigilijny powinien zakończyć się spokojnie i szczęśliwie, zwiastując staropolskim „Niechaj się darzy!” dobry, nadchodzący nowy rok.