Mateczki Adwentowe:  od zapomnianej tradycji do produktu turystycznego

Z pasji do historii

Tegoroczna inicjatywa odtworzenia tradycji Mateczek Adwentowych to efekt pracy grupy nieformalnej „Trzy”: Małgorzata Kobus, Benita Kończak i Elżbieta Mieczkowska. Projekt pod tytułem „Mateczki Adwentowe” został, przez ostatnią z członkiń, złożony 9 maja 2025 roku do Funduszu Grantowego IMPULS 2025 Elbląskiego Stowarzyszenia Wspierania Inicjatyw Pozarządowych (ESWIP). Celem projektu jest przywrócenie i utrwalenie w świadomości mieszkańców Elbląga tradycji Mateczek Adwentowych i uczynienie z niej produktu turystycznego.

Realizacja grantu nie byłaby możliwa bez wsparcia finansowego i organizacyjnego ESWIP-u oraz zaangażowania partnerów, w tym Centrum Spotkań Europejskich „Światowid”, Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu, Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu i wolontariuszy.

 

Jak wyglądają współczesne Mateczki?

Nowe stroje dla sześciu Mateczek zostały uszyte w pracowni krawieckiej „Domu pod Cisem”. Inspiracją były dawne fotografie i strój z zasobów Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu, który posłużył jako wzór. Dyrektor Muzeum udostępnił go do odtwórstwa już w 2024 roku, gdy Mateczki pojawiły się podczas miejskiego wydarzenia „Zapalenie choinki” na Starym Mieście. Wówczas na ulicach pojawiły się cztery Mateczki, wśród nich członkinie grupy nieformalnej „Trzy“.

 

Wolontariuszki wcielające się w rolę Mateczek w roku ubiegłym, robiły to w ramach projektu „Grobla“, dofinansowanego przez Stowarzyszenia Odra-Niemen „Silna Polonia-silna Polska. Wydarzenia polonijne w Polsce roku 2024” -minigranty w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2024- regranting ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych, realizowanego przez Elbląskie Towarzystwo Kulturalne w partnerstwie z Warmińsko-Mazurską Biblioteką Pedagogiczną w Elblągu i Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.

Pomysłodawcą stworzenia strojów i jednym z animatorów projektu „Mateczki Adwentowe” jest Juliusz Marek, od lat związany z elbląskimi inicjatywami kulturalnymi. To on odpowiada za promocję Mateczek podczas seansów „Elbląg na Dużym Ekranie” w CSE „Światowid” oraz przygotowanie materiałów informacyjnych.

 

Edukacja przez tradycję poza klasą szkolną, czyli Mateczki w Bibliotece oraz na ulicach Starego Miasta

Projekt ma również wymiar edukacyjny, daje młodszym i starszym możliwość udziału w zajęciach z edukacji regionalnej. Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna im. Karola Wojtyły w Elblągu w związku z realizacją projektu wprowadziła do swojej oferty zajęcia dla szkół zatytułowane „Zwyczaje bożonarodzeniowe dawnych i współczesnych elblążan”. W ich ramach uczniowie poznają historię Mateczek oraz ich rolę w życiu społecznym miasta.

Mateczki spotkają się też z elbląskimi seniorami podczas zajęć organizowanych dla podopiecznych Elbląskiego Centrum Usług Społecznych. Dodatkowo kilka seniorek, działających w „Domu pod Cisem” wcieli się też w Mateczki podczas tegorocznych Świątecznych Spotkań Elblążan i grudniowego seansu w CSE „Światowid” w Elblągu (3.12.2025, godz.18.00).

 

Mateczki- przewodniczki: Małgorzata Kobus i Benita Kończak poprowadzą spacer śladami dziedzictwa kulturowego dawnego Elbląga i przybliżą mieszkańcom tradycję Mateczek. Spacery odbędą się: 13 grudnia (sobota) godz. 10.00-12.00 oraz 14 grudnia (niedziela) godz. 14.00-16.00. Osoby chętne mogą się zgłaszać mailowo: mateczkiadwentowe@gmail.com . Mateczki Adwentowe będą czekać na grupy przy Ratuszu Staromiejskim.

 

Zwyczaj z XVII wieku, który przetrwał zakazy, epidemie i wojenne zawieruchy

Tradycja Mateczek Adwentowych sięga XVII wieku i znany był tylko tu-w naszym mieście. W dawnym Elblągu Mateczki – zwykle panie w średnim wieku, wdowy – kwestowały w okresie Adwentu na rzecz ubogich i chorych. Nawet gdy władze próbowały w okresie międzywojennym zakazać tej praktyki, elblążanie nadal pielęgnowali zwyczaj, a Mateczki pojawiały się na ulicach. Po wojnie tradycję tę pielęgnowało Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej Miasta i Powiatu Elbląg.

Współcześnie, pierwsze próby przywrócenia zwyczaju podjęły w latach 2002–2003 członkinie Elbląskiego Ruchu Kobiet Aktywnych, co udokumentowane zostało w prestiżowym miesięczniku „National Geographic”. W 2023 roku- nauczycielki bibliotekarki z WMBP w Elblągu i biblioteki szkolnej Zespołu Szkół Gospodarczych w Elblągu, a w 2024 roku- wolontariuszki projektu „Grobla”. Dziś tradycja ta nabiera nowego życia dzięki działaniom grupy nieformalnej „Trzy”, grantodawcy i partnerów projektu.

 

Bez kwestowania, z misją popularyzacji

Organizatorzy podkreślają, że tegoroczna edycja projektu nie zakłada kwestowania. Celem jest promowanie dawnej tradycji i przypominanie o historycznych korzeniach miasta i jego wielokulturowości. Po publikacji materiałów informacyjnych w mediach pojawiły się zaproszenia Mateczek do udziału w eventach lokalnych instytucji i placówek. Postaramy się w nich uczestniczyć.

Projekt potrwa do 22 grudnia 2025 roku, będzie opierał się na wolontarystycznej pracy członkiń grupy nieformalnej „Trzy” oraz osób, które przywdzieją strój i wcielą się w rolę Mateczek. Właścicielem i dysponentem strojów pozostanie grantodawca – ESWIP.

 

Historia, która dzieje się wokół nas

Małgorzata Kobus, Benita Kończak, Elżbieta Mieczkowska i Juliusz Marek– zapraszają elblążan do wspólnego odkrywania niezwykłej tradycji Mateczek Adwentowych, do rozmów i fotografowania się z nimi, do dzielenia się tą unikalną elbląską tradycją z rodziną i przyjaciółmi na całym świecie. Zwyczaj ten będzie popularyzowany w mediach, radiu, podczas wydarzeń miejskich, zajęć edukacyjnych oraz spacerów przewodnickich.

Prosimy o życzliwość i uśmiech dla Mateczek, które w grudniu ponownie pojawią się na ulicach naszego miasta .

 

Elżbieta Mieczkowska, Mateczka Adwentowa i liderka grupy nieformalnej „Trzy”