10 lutego dowódca 2. Armii Uderzeniowej ogłosił zdobycie niemieckiego miasta Elbing. W mieście trwały jeszcze walki z pojedynczymi oddziałami niemieckimi, ale gros sił mających bronić miasta wycofał się w nocy. Niemiecki Elbing przestał istnieć, a na kilka miesięcy władzę w mieście przejęła radziecka komendantura Armii Czerwonej.
Zaczęło się od „rajdu Diaczenki“, kiedy 23 stycznia 1945 r. grupa radzieckich czołgistów przejechała przez Elbing. Przypomnijmy, że Armia Czerwona miała ambitny plan zajęcia Elbląga do 24 stycznia. Przebieg działań wojennych zweryfikował te założenia. Przede wszystkim nacierający czerwonoarmiści w pewnym momencie zostali zmuszeni do... obrony przed nacierającymi z terenu Prus w kierunku zachodnim stosunkowo dużymi siłami niemieckimi.
„Po kilku dniach zażartych walk, w końcu stycznia niemieckie próby przerwania frontu okazały się bezskuteczne i przygasły. Jeszcze w trakcie operacji Adolf Hitler zdymisjonował dowodzącego Grupą Armii „Środek” (GA) generała–pułkownika Georga–Hansa Reinhardta, jego szefa sztabu generała–porucznika Otto Heidkämpera i dowódcę 4 A, generała piechoty Friedricha Hossbacha. Na ich miejsce postawił lojalnych oficerów, każąc im wstrzymać atak i osłaniać południowe podejścia do Królewca. Hitler zreorganizował wówczas całą strukturę wojsk niemieckich“ - napisał Tomasz Gliniecki w artykule „Zdobywanie miast siłami zgrupowania pancernego podczas mławsko-elbląskiej operacji ofensywnej Armii Czerwonej w styczniu 1945 r.“ opublikowanej w Komunikatach Warmińsko - Mazurskich (nr 3 z 2019 r.)
Obrona Elbląga składała się z różnych oddziałów odpowiadających sile mniej więcej jednej dywizji pozbawionej broni ciężkiej. Przy czym należy pamiętać, że były to oddziały o różnej wartości: do obrony miasta zostały zaangażowane zarówno jednostki bojowe, jak i zapasowe i szkolne. Dodatkowo, dopóki nie zamknął się pierścień okrążenia, obrońcy byli wspierani przez resztki 7 Dywizji Pancernej.
Kim był Eberhard Schöpffer?
Obroną miasta dowodził płk Eberhard Schöpffer. Kim był? Urodził się w 1884 roku w nieistniejącej obecnie wsi Klooschen (dzisiejsza Litwa, niedaleko Kłajpedy). Zawodowy wojskowy, który służbę w armii niemieckiej rozpoczął w marcu 1902 roku w 2. Pomorskim Batalionie Jegrów. Był to naturalny krok dla absolwenta Królewskiego Pruskiego Korpusu Kadetów. W 1907 r. rozpoczął służbę w oddziałach kolonialnych w Niemieckiej Afryce Południowo - Zachodniej, gdzie dosłużył się stopnia majora wojsk kolonialnych. I wojnę światową spędził głównie... w brytyjskim obozie jenieckim. Do niewoli dostał się w lipcu 1915 roku. Wcześniej był dowódcą kompanii.
„Po remilitaryzacji Niemiec, w 1936 został przyjęty w stopniu majora do Wehrmachtu, początkowo jako jeden z oficerów w garnizonie Elbląg, a od października 1937 - szef szkolenia. 26 sierpnia 1939 wyznaczony na dowódcę 400 Pułku Piechoty, w składzie 228 Dywizji Piechoty wziął udział w kampanii wrześniowej, a następnie w kampanii francuskiej 1940 roku. Następnie dowodził m.in. 61 Rezerwowym Pułkiem Piechoty (od 8 października 1940), 377 Pułkiem Piechoty (walczącym na froncie wschodnim w składzie 225 Dywizji Piechoty; od 13 stycznia 1941), a ostatecznie od 10 lipca 1942 269 Zapasowym Pułkiem Piechoty. 20 sierpnia 1944 przeniesiony do rezerwy kadrowej Oberkommando des Heeres, z dniem 1 września tego roku został wyznaczony na dowódcę Festung Elbing.“ - informuje Wikipedia.
Zacięte walki
Mniej więcej do końca stycznia oddziały radzieckie zajęte były powstrzymaniem niemieckiej ofensywy z rejonu Prus Wschodnich na zachód. „Rajd Diaczenki“ wzbudził tylko popłoch, z militarnego punktu widzenia większego sensu nie miał. Na początku lutego rozpoczęły się główne walki o „pierwyj gorod“. Dopiero 31 stycznia napór niemiecki zaczął maleć (w związku z reorganizacją sił niemieckich) i Armia Czerwona odzyskała inicjatywę na tym odcinku frontu.
2 lutego 1945 r. (święto Matki Boskiej Gromnicznej) kościół pw. św. Mikołaja w Elblągu znów dosięgnął pożar. „Jako przedziwny symbol trwałości wśród zniszczeń pozostało miedziane pokrycie ostatniej kondygnacji wieży, umieszczone na konstrukcji stalowej, a wraz z nim imponujący krzyż. Szczęśliwie uratowano wiele z gotyckiego wyposażenia kościoła, które przed nadejściem frontu było umieszczone w różnych świątyniach podelbląskich, natomiast późniejsze elementy wyposażenia barokowego uległy całkowitemu zniszczeniu.“ - -czytamy na stronie katedra.elblag.pl.
Zajęcia Elbinga przez Armię Czerwoną nie przetrwał tez budynek plebanii.
„Załoga Elbląga stawiała opór ogniem różnego rodzaju broni, kontratakowała oddziałami po 100–300 ludzi przy wsparciu kilku czołgów i dział samobieżnych. Artyleria i moździerze niemieckie wystrzeliły przez dobę 1500 pocisków. Strzelało sześć baterii armat, siedem oddzielnych dział, siedem baterii i osiem pojedynczych moździerzy“ - napisał Tomasz Gliniecki, elbląski historyk w artykule „Zdobycie Elbląga przez Armię Czerwoną w rozkazach dowódcy 2 Armii Uderzeniowej ze stycznia i lutego 1945 roku“ opublikowanym na łamach Studiów Elbląskich (nr XIX, 2018 r.) opisując wydarzenia z 2 lutego.
Tego dnia Elbląg został okrążony i załoga miasta była już skazana tylko na własne siły. W kolejnych dniach pierścień okrążenia powoli, ale nieubłaganie się zaciskał. Niemcy słabli.
Tomasz Gliniecki we wzmiankowanym artykule napisał, że 4 lutego oddziały 2 Armii Uderzeniowej wystrzeliły 25 tys. pocisków artyleryjskich - Niemcy zaledwie tysiąc.
6 lutego żołnierze radzieccy meldowali o oczyszczeniu z Niemców zachodniej części Elbląga. 2 dni później zamknięto okrążenie wokół centralnej części miasta. Nie przyszło to jednak łatwo. Oddziały radzieckie w kolejnych raportach informowały o niemieckich kontratakach, a nawet nalotach bombowych.
10 lutego o godzinie 13 dowódca 2 Armii Uderzeniowej poinformował dowództwo 2 Frontu Białoruskiego o zajęciu Elbingu. W rzeczywistości walki z niemieckimi niedobitkami trwały jeszcze dwa dni.
Przy pisaniu tekstu korzystałem z następujących publikacji:
Tomasz Gliniecki „Zdobywanie miast siłami zgrupowania pancernego podczas mławsko-elbląskiej operacji ofensywnej Armii Czerwonej w styczniu 1945 r.“ opublikowane w Komunikatach Warmińsko - Mazurskich (nr 3 z 2019 r.)
Tomasz Gliniecki "Zdobycie Elbląga przez Armię Czerwoną w rozkazach dowódcy 2 Armii Uderzeniowej ze stycznia i lutego 1945 roku“ opublikowane na łamach Studiów Elbląskich (nr XIX, 2018 r.)