Dzisiaj w naszym cyklu zapraszamy na wędrówkę po gminie Rychliki. O ciekawostkach związanych z miejscowościami Protowo, Kiersity i Lepno opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.
Protowo
Prawdopodobnie pierwotnie były to dobra Prusa zwanego Jonyke. Miejscowość po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych w akcie lokacyjnym z 24 października 1306 r., wystawionym przez mistrza krajowego Siegharda von Schwarzenburga w Dzierzgoniu dla Prusa Joniko oraz jego spadkobierców. Zgodnie z tym zapisem po 1323 r. majątek ten podzielono pomiędzy spadkobierców.
Miejscowość do 1427 r. była wsią tak zwanych wolnych Prusów, a następnie lennem. W 1631 r. wieś po kanclerzu Martenie von Wallenrodzie odziedziczył Achacy von Wallenrod, a następnie przekazał ją zięciowi Sebastianowi von Rebnitzowi. W 1785 r. odnotowuje się, że to są dobra szlacheckie.
Obecne Protowo do 1945 r. nosiło nazwę Prothen lub Prowothine. Pierwotna nazwa wywodzi się prawdopodobnie od nazwy strugi stąd wypływającej – Provota. W poprzednich okresach używano również określeń Prowothine, Procotheyn, Prowotheyn i Probotheyn, krótko po 1945 r. wieś nazywano Czajkowem.
Kiersity
Jest to osada położona nad jeziorem Kiersickim (Kosuń), o powierzchni 20,5 ha i maksymalnej głębokości niemal 15 m. Zanim na te tereny przybyli Krzyżacy, była tu osada Prusów. Z dawnych zapisków wynika, że od 1280 r. była to wieś czynszowa, zamieszkała przez Prusów.
21 grudnia 1404 r. komtur dzierzgoński i zarazem wielki szatny zakonu Burnhard von Wobeke wystawił akt lokacyjny dla miejscowości, nadając te dobra Clauke z Krupina. Miał on zakupić wieś od poprzedniego właściciela Koythena. Kolejny akt lokacyjny na prawie chełmińskim pochodzi z 30 marca 1471 r. i był wydany przez Wielkiego Mistrza Henryka von Richtenberga dla pani Keyserwald w zamian za jej dobra na terenie Przezmarku.
W XV w. osiadł tu wywodzący się z Czech Reibnitz, pod koniec XVI w. Kieristy nabyli od Hildebranda von Diebes spadkobiercy wspomnianego Czecha. Posiadali je do 1945 r.
Po 1945 r. działało tu Państwowe Gospodarstwo Rybackie, upadło jednak w latach 50., a pobliski dawny dworek również uległ całkowitej dewastacji.
Miejscowość do 1945 r. występowała pod mianem Kerschitten, poprzednio Kyrssiten, Kirssithen, Kissitten. Nazwa wywodzi się od języka dawnych Prusów, oznaczających połów oraz zalesiony teren. Po 1945 r. przez krótki okres miejscowość nazywano Korsuń.
Lepno
Wieś po raz pierwszy wymieniona w źródłach pisanych w 1350 r. jako zamieszkała przez Prusów. W 1785 r. było tu 9 domów (dymów jak się wówczas określało), a w 1858 r. istniało już 25 gospodarstw.
Obecnie we wsi istnieją pozostałości po dawnym murowanym holenderskim wiatraku, powstałym w połowie XIX w. Jego ostatnim właścicielem przed 1945 r. był Gustaw Ritzk.
Po raz pierwszy Lepno występowało pod mianem Lepen, do 1945 r. jako Löpen. Po 1945 r. nazwę spolszczono.