Dziś (15 lipca) mija 611 lat od historycznej bitwy pod Grunwaldem. Ze starciem między Krzyżakami a wojskami polsko-litewskimi badacze wiążą losy zabytku, który wcześniej znajdował się w zamku krzyżackim w Elblągu. Stąd słów kilka o relikwiarzu zwanym także dyptykiem elbląskim.
Trofeum i wotum
Obecnie relikwiarz znajduje się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, a Grunwald miał być jednym z przystanków jego długiej podróży – był prawdopodobnie bitewnym trofeum, które król Jagiełło przekazał jako wotum katedrze w Gnieźnie. Jednak po kolei – najpierw powiedzmy trochę o samym zabytku.
- Relikwiarz wykonany jest w formie dyptyku. W stanie otwartym zawiera pełnoplastyczne przedstawienie Ukrzyżowania wraz z figurami asystującymi na skrzydle lewym, natomiast prawe, w dwóch rzędach, ukazuje adorację Matki Boskiej z Dzieciątkiem przez fundatora, którego polecają święci: Barbara, Katarzyna, Małgorzata, Apostołowie Piotr i Paweł oraz Dorota – pisze o zabytku na stronie Muzeum Wojska Polskiego Michał Mackiewicz. Autor wskazuje, że wokół skrzydeł relikwiarza znajdują się przegródki z relikwiami. - Rewersy skrzydeł grawerowane; na lewym Mąż Boleści pośród arma christi (narzędzi Męki Pańskiej - red.), na prawym ponownie scena adoracji, fundatorowi towarzyszy św. Barbara. Wokół skrzydeł napis minuskułą gotycką w dialekcie południowoniemieckim, informujący, iż relikwiarz wykonano z polecenia elbląskiego komtura zamkowego, którym był Thiele Dagistr von Lorich, w roku 1388.
Dyptyk, jak podaje słownik PWN, to m. in. "dwuskrzydłowa nastawa ołtarzowa lub dwuskrzydłowy przenośny ołtarzyk".
Elbląg, Grunwald, Gniezno, Malbork...
Według badaczy relikwiarz powstał w kręgu rzemieślników nadreńskich, z Nadrenii pochodził także sam fundator, von Lorich.
- Zdaniem większości badaczy jest to dzieło elbląskiego złotnika Wilhelma, którego imię często powtarza się w malborskiej księdze podskarbiego z lat 1399-1409. Istnieje przypuszczenie, że do jego wykonania przyczynili się inni złotnicy pracujący pod kierunkiem mistrza – podaje Leksykon Kultury Warmii i Mazur. Zabytek ma zawierać relikwie Krzyża Świętego. Być może był on wykorzystywany jako ołtarz polowy, co tłumaczyłoby zabranie go przez Krzyżaków do bitewnego obozu.
Jak pisze Michał Mackiewicz, gdy trwała Wielka Wojna z zakonem (1309-1411) elbląski komtur vol Lorich już nie żył. Jego współbracia mieli w czasie wojny zabrać ze sobą relikwiarz właśnie na Grunwald. Nie jest to kwestia pewna, na zdobycie relikwiarza przez wojska Jagiełły 15 lipca wskazuje potraktowanie go przez króla jako wotum. W Gnieźnie zabytek pozostawał aż do 1823 roku, gdy przejął go pruski następca tronu Fryderyk Wilhelm i za sprawą którego relikwiarz był przechowywany... w Malborku.
Strzelanina na zamku?
Losy zabytku w czasie i po II wojnie światowej w ciekawy sposób opisuje portal historiaposzukaj.pl:
- Siedziba wielkich mistrzów bardzo ucierpiała w trakcie zaciętych walk zimą 1945 roku, ale część zbiorów udało się zawczasu zabezpieczyć i ukryć. Czasy tużpowojenne były niespokojne. Panowały bezprawie i bandytyzm, a wszędzie panoszyli się szabrownicy. W 1946 roku obrali oni sobie za cel także pokrzyżacki zamek, w którym spodziewali się kosztownych łupów. Włamawszy się do dawnego skarbca, wynieśli stamtąd kilka drogocennych przedmiotów, wśród nich nasz relikwiarz – pisze dla portalu Michał Mackiewicz.
Żołnierzom i milicjantom udało się jednak powstrzymać złodziei, jedna z licznych wersji opisu przeprowadzonej akcji mówi nawet o strzelaninie w zamkowych murach, co może się jednak wydawać mało prawdopodobne... Pewne jest to, że zabytek zidentyfikowano i przekazano do muzeum w Warszawie. Tam pozostaje do dziś.